حه‌ڕاميه‌تى ته‌وسل كردن به‌ مردووان له‌ پێغه‌مبه‌ران و پياوچاكان

ماناى توسل :

ووشه‌ى (توسل) به‌ ماناى نزيك بوونه‌وه‌ دێت (يعنى التقرب) وه‌ كردنى شتێك به‌ واسته‌ له‌ نێوان خۆت و خواى گه‌وره‌ ، بۆ نموونه‌ كه‌سێك خۆى له‌ خواى گه‌وره‌ نزيك بكاته‌وه‌ به‌ كرده‌وه‌يه‌كى چاك ، وه‌  ئه‌م كرده‌وه‌ چاكه‌ بكاته‌ واسته‌ له‌ به‌ينى خۆيى و خواى گه‌وره‌ بۆ ئه‌وه‌ى  وه‌ڵامى  داواكارى و پاڕانه‌وه‌ كانى بداته‌وه‌( معجم لغة الفقهاء:151 )

 بۆ نموونه‌ بڵێت خوايه‌ بۆ خاترى ئه‌م كرده‌وه‌ چاكه‌يه‌م يان بۆ خاترى ئه‌و باوه‌ڕه‌ى به‌تۆم هێناوه‌ ، يان بۆ خاترى ناو و سيفاته‌ به‌رزه‌كانت لێم خۆشبه‌ يان به‌هانام وه‌ره‌ ، به‌ به‌ڵگه‌ى سحيح ئه‌مجۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ دروسته‌ ،  به‌ڵام كه‌سێك بڵى خوايه‌ بۆ خاترى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  يان بۆ خاترى فلان پياو چاكه‌ لێم خۆشبه‌ يان به‌هانام وه‌ره‌ ، ئه‌م جۆره‌يان دروست نيه‌و بيدعه‌يه‌ چونكه‌ هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى سه‌حيحى له‌سه‌ر نيه‌ كه‌ بيسه‌لمێنێ هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ته‌وه‌سوليان به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كردبێت ،  به‌ پشتيوانى خواى گه‌وره‌ به‌ شێوه‌يه‌كى دوور و درێژو به‌ به‌ڵگه‌وه‌ باسى ته‌وه‌سول ده‌كه‌ين ، سه‌ره‌تا پێويسته‌ بزانين كه‌ ته‌وه‌سول دوو جۆره‌ ، ته‌وه‌سولى ڕێگه‌ پێدراو (دروست) و ته‌وه‌سولى ڕێ پێنه‌دراو (قه‌ده‌غه‌كراو) ، سه‌ره‌تا باسى ته‌وه‌سولى ڕێ پێدراو  و جائيز ده‌كه‌ين ئينجا باسى جۆرى تريان ده‌كه‌ين كه‌ له‌ شه‌رعدا ڕێ پێنه‌دراوه‌و به‌هيچ شێوه‌يه‌ك  دروست  نيه‌.

(جۆره‌كانى ته‌وه‌سولى ڕێپێدراو و جائيز له‌ شه‌رعدا)

ته‌وه‌سولى جائيز ده‌بێت به‌ سێ جۆره‌وه‌ :

1ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ناووسيفاته‌ به‌رزه‌كانى خواى گه‌وره‌ .

2ـ ته‌وه‌سول كردن به‌كرده‌وه‌يه‌ك له‌ كرده‌وه‌ چاكه‌كان .

3 ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى كه‌سێكى چاكه‌كار كه‌ له‌ ژياندا مابێت .

نموونه‌ هێنانه‌وه‌ بۆ هه‌ر سێ جۆرى ته‌وه‌سول :

1ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ ناو و سيفاته‌ به‌رزه‌كانى خواى گه‌وره‌ ، بۆ نموونه‌ بڵێيت : (اللهم إنى أسألك بأنك أنت الرحمن الرحيم، اللطيف الخبير أن تعافيني) . واته‌ : خوايه‌ داوات لێده‌كه‌م به‌وه‌ى كه‌ تۆ به‌خشنده‌ى ميهره‌بانى ، وه‌ نه‌رم و نيانى به‌رامبه‌ر به‌ به‌نده‌كانت ، وه‌ زۆر زاناى به‌هه‌موو شتێك داوات لێده‌كه‌م بۆ خاترى ئه‌م ناوه‌ جوان وپيرۆزانه‌ت لێم خۆشبيت و بمپارێزى و ڕه‌حمم پێبكه‌يت . به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر دروستيه‌تى ئه‌م جۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ ئه‌م ئايه‌ته‌ پيرۆزه‌يه‌ كه‌ خواه‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت {وَلِلَّهِ الأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا } [الأعراف:180]. واته‌: بۆ خواى گه‌وره‌ هه‌يه‌ چه‌ند ناوێكى جوان ، به‌م ناوه‌ جوانانه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێنه‌وه‌ .

وه‌ نموونه‌ بۆ ته‌وه‌سول كردن به‌ سيفه‌تێك له‌ سيفه‌ته‌ به‌رز و پيرۆزه‌كانى خواى گه‌وره‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ يه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌يفه‌رموو : ( اللهم بعلمك الغيب ، وقدرتك على الخلق أحينى ما علمت الحياة خيرا لى ، وتوفنى ما علمت الوفاة خيراً لى ) رواه النسائى ، وصححه الألبانى فى سنن النسائى (3/54) رقم (1305).  واته‌ : خوايه‌ بۆ خاترى سيفه‌تى غه‌يب زانينت  ، وه‌ بۆ خاترى سيفه‌تى تواناو ده‌سه‌ڵاتت به‌سه‌ر دروست كراوه‌كانت ، بمژێنه‌ ئه‌گه‌ر ژيان باشتر بێت بۆم ، وه‌ بمرێنه‌ ئه‌گه‌ر مردن باشتر بێت بۆم .

2 ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ كرده‌وه‌يه‌ك له‌ كرده‌وه‌ چاكه‌كان ، بۆ نموونه‌ كه‌سێك بڵێ :( اللهم بإيمانى بك ، ومحبتى لك ، واتباعى لرسولك اغفر لى ) . واته‌ : خوايه‌ بۆ خاترى ئه‌و باوه‌ڕه‌ى به‌تۆم هێناوه‌ ، وه‌ بۆ خاترى ئه‌و خۆشه‌ويستيه‌ى بۆ تۆم هه‌يه‌ ، وه‌ بۆ خاترى شوێن كه‌وتنم بۆ نێردراوه‌كه‌ت محمد ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وه‌ يان بۆ خاترى ئه‌و كرده‌وه‌ چاكه‌يه‌ى كه‌ له‌ پێناو تۆدا  كردوومه‌ لێم خۆشبه‌ . ته‌وه‌سول كردن و پاڕانه‌وه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ به‌مشێوه‌يه‌ دروسته‌ ، چونكه‌ باوه‌ڕهێنان به‌ خواى گه‌وره‌ و خۆشويستنى خواى گه‌وره‌ وه‌ شوێن كه‌وتنى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) گشتيان له‌ كرده‌وه‌ هه‌ره‌ چاكه‌كانن .

به‌ به‌ڵگه‌ى ئه‌م ئايه‌ته‌ پيرۆزه‌ى كه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : {رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ} ( آل عمران : 16) . واته‌ : په‌روه‌ردگارمان ئێمه‌ باوه‌ڕمان هێنا (بۆ خاترى ئه‌وباوه‌ڕه‌مان) له‌تاوانه‌كانمان ببووره‌ ، وه‌ له‌سزاى ئاگرى دۆزه‌خ بمانپارێزه‌ .

وه‌ به‌ به‌ڵگه‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى  له‌ بوخارى وموسليمدا هاتووه‌ : عَن ابنِ عمرَ رضى الله عنهما قال: سمعتُ رسولَ الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يقولُ : ( بَيْنَمَا ثَلاثَةُ نَفَرٍ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ يَمْشُونَ إِذْ أَصَابَهُمْ مَطَرٌ فَأَوَوْا إِلَى غَارٍ فَانْطَبَقَ عَلَيْهِمْ فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ إِنَّهُ وَاللَّهِ يَا هَؤُلاءِ لا يُنْجِيكُمْ إِلا الصِّدْقُ فَليَدْعُ كُلُّ رَجُلٍ مِنْكُمْ بِمَا يَعْلَمُ أَنَّهُ قَدْ صَدَقَ فِيهِ فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ كَانَ لِى أَجِيرٌ عَمِلَ لِى عَلَى فَرَقٍ مِنْ أَرُزٍّ فَذَهَبَ وَتَرَكَهُ وَأَنِّى عَمَدْتُ إِلَى ذَلِكَ الْفَرَقِ فَزَرَعْتُهُ فَصَارَ مِنْ أَمْرِهِ أَنِّى اشْتَرَيْتُ مِنْهُ بَقَرًا وَأَنَّهُ أَتَانِى يَطْلُبُ أَجْرَهُ فَقُلْتُ لَهُ اعْمِدْ إِلَى تِلْكَ الْبَقَرِ فَسُقْهَا فَقَالَ لِى إِنَّمَا لِى عِنْدَكَ فَرَقٌ مِنْ أَرُزٍّ فَقُلْتُ لَهُ اعْمِدْ إِلَى تِلْكَ الْبَقَرِ فَإِنَّهَا مِنْ ذَلِكَ الْفَرَقِ فَسَاقَهَا فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُ ذَلِكَ مِنْ خَشْيَتِكَ فَفَرِّجْ عَنَّا فَانْسَاحَتْ عَنْهُمْ الصَّخْرَةُ فَقَالَ الآخَرُ اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ كَانَ لِى أَبَوَانِ شَيْخَانِ كَبِيرَانِ فَكُنْتُ آتِيهِمَا كُلَّ لَيْلَةٍ بِلَبَنِ غَنَمٍ لِى فَأَبْطَأْتُ عَلَيْهِمَا لَيْلَةً فَجِئْتُ وَقَدْ رَقَدَا وَأَهْلِى وَعِيَالِى يَتَضَاغَوْنَ مِنْ الْجُوعِ فَكُنْتُ لا أَسْقِيهِمْ حَتَّى يَشْرَبَ أَبَوَاىَ فَكَرِهْتُ أَنْ أُوقِظَهُمَا وَكَرِهْتُ أَنْ أَدَعَهُمَا فَيَسْتَكِنَّا لِشَرْبَتِهِمَا فَلَمْ أَزَلْ أَنْتَظِرُ حَتَّى طَلَعَ الْفَجْرُ فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُ ذَلِكَ مِنْ خَشْيَتِكَ فَفَرِّجْ عَنَّا فَانْسَاحَتْ عَنْهُمْ الصَّخْرَةُ حَتَّى نَظَرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَقَالَ الآخَرُ اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ كَانَ لِى ابْنَةُ عَمٍّ مِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ وَأَنِّى رَاوَدْتُهَا عَنْ نَفْسِهَا فَأَبَتْ إِلا أَنْ آتِيَهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ فَطَلَبْتُهَا حَتَّى قَدَرْتُ فَأَتَيْتُهَا بِهَا فَدَفَعْتُهَا إِلَيْهَا فَأَمْكَنَتْنِى مِنْ نَفْسِهَا فَلَمَّا قَعَدْتُ بَيْنَ رِجْلَيْهَا فَقَالَتْ اتَّقِ اللَّهَ وَلا تَفُضَّ الْخَاتَمَ إِلا بِحَقِّهِ فَقُمْتُ وَتَرَكْتُ الْمِائَةَ دِينَارٍ فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُ ذَلِكَ مِنْ خَشْيَتِكَ فَفَرِّجْ عَنَّا فَفَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُمْ فَخَرَجُوا) رواه البخارى ـ (3206)، مسلم ، (4926).

واته‌ : له‌ عبدالله ى كوڕى عومه‌ره‌وه‌ (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ ى لێبێت) فه‌رمووى : گوێم له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا بوو ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌يفه‌رموو : جارێكيان  سێ كه‌س له‌ قه‌ومانى پێش ئێوه‌ به‌ شوێنێكدا ده‌ڕۆيشتن ، له‌ناكاو بارانيان تووش بوو  به‌هۆى باران بارينه‌ كه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ته‌ڕ نه‌بن و خۆيان له‌سه‌رما بپارێزن چوونه‌ ناو ئه‌شكه‌وتێك ، كاتێك چوونه‌ ژووره‌وه‌ يه‌كسه‌ر ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌يان به‌ ڕوودا داخراو به‌ردێكى گه‌وره‌ ڕێگاى ده‌رچوونى لێگرتن ، هه‌ندێكيان به‌ هه‌ندێكيان ووت سوێند به‌ خوا هيچ شتێك ئێوه‌ ڕزگار ناكات ته‌نها ڕاستيه‌تى نه‌بێت ، هه‌ريه‌كێك له‌ ئێوه‌ با له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ به‌وكاره‌ى كه‌ ده‌زانێت له‌ پێناو خواى گه‌وره‌ كردوويه‌تى و ڕاستگۆ بووه‌ تێيدا . يه‌كێك ووتى : خوايه‌ تۆ ده‌زانى كه‌من كرێكارێكم هه‌بوو كارى بۆ ده‌كردم له‌ به‌رامبه‌ر (شه‌ست سه‌د ڕتل)  له‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كانى گه‌نم ، به‌ڵام ئه‌م كرێكاره‌ له‌ دواى ته‌واوكردنى كاره‌كه‌ى ڕۆيشت و ئه‌م گه‌نمه‌ى به‌ جێهێشت و نه‌يبرد له‌گه‌ڵ خۆى ، منيش هه‌ستام ئه‌م گه‌نمه‌م چه‌قاند هه‌تا واى لێهات به‌ پاره‌ى ئه‌م گه‌نمه‌ مانگايه‌كم كڕى ، پاشان كرێكاره‌كه‌ هاته‌وه‌ داواى كرێيه‌كه‌ى كرد ، منيش ووتم بڕۆ ئه‌م مانگايه‌ بۆخۆت  ببه‌  ئه‌وه‌ كرێيه‌كه‌ته‌ ، كرێكاره‌كه‌ش ووتى من ته‌نها گه‌نمم لاى تۆيه‌ ، هيچ مانگايه‌كم لاى تۆ نيه‌ ،  ووتم بڕۆ مانگاكه‌ ببه‌ چونكه‌ ئه‌و مانگايه‌ له‌ گه‌نمه‌كه‌ى تۆيه‌ ، ئينجا كرێكاره‌كه‌ مانگاكه‌ى ڕاكێشا و بردى ، خوايه‌ تۆ ده‌زانى ئه‌و كاره‌م ته‌نها له‌ ترسى تۆ كردووه‌ بۆيه‌ له‌و ئه‌شكه‌وته‌ ڕزگارمان بكه‌ ،  يه‌كسه‌ر به‌رده‌كه‌ كه‌مێك به‌رده‌م ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى به‌ردا ، ئينجا پياوه‌كه‌ى تر ووتى : خوايه‌ تۆ ده‌زانى كه‌ من دايك و باوكێكى به‌ ساڵاچووم هه‌بوو ، هه‌موو شه‌وێك ده‌چوومه‌ لايان و شيرى مه‌ڕه‌كه‌م بۆ ده‌بردن ، به‌ڵام شه‌وێكيان دره‌نگ شيره‌كه‌م بۆ بردن كاتێك چوومه‌ لايان بينيم هه‌ردوكيان نوستوون ، وه‌ منداڵه‌كانم له‌ برسان ده‌گريان منيش شيره‌كه‌م پێ نه‌ده‌دان له‌به‌ر دايك و باوكم ، وه‌ حه‌زم نه‌ده‌كرد له‌خه‌و هه‌ڵيان بستێنم ، وه‌ حه‌زيشم نه‌ده‌كرد له‌ لايان بڕۆم شيره‌كه‌يان پێنه‌ده‌م ، به‌رده‌وام چاوه‌ڕوانيم كردن تا به‌يانى بووه‌وه‌ وئينجا شيره‌كه‌م پێدان  ،  خوايه‌ ده‌زانى كه‌ ئه‌و كاره‌م له‌ترسى تۆ و له‌به‌ر تۆ كردووه‌ بۆيه‌ ڕزگارمان بكه‌ ، يه‌كسه‌ر به‌رده‌كه‌ كه‌مێكى تر ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى به‌ردا تا سه‌يرى ئاسمانيان كرد ، ئنجا پياوى سێيه‌ميان ووتى : خوايه‌ تۆ ده‌زانى كه‌من كچه‌ مامێكم هه‌بوو خۆشويستراوترين كه‌س بوو له‌ لام ، داوام لێكرد كه‌ خۆى بداته‌ ده‌ستم به‌ڵام ئه‌و ره‌دى كرده‌وه‌ ئيللا مه‌گه‌ر سه‌د دينارى بده‌مێ ، كاتێك  به‌سه‌د دينار ڕازى بوو به‌خۆ ته‌سليم كردن بۆم ، دانيشتم له‌ ناو قاچه‌كانى پێش ئه‌وه‌ى كاره‌ ناشه‌رعيه‌كه‌ى له‌ گه‌ڵدا ئه‌نجام بده‌م ، ووتى له‌ خوا بترسه‌ و په‌رده‌ى كچێنيم لامه‌ده‌ ته‌نها به‌ حه‌قى خۆى نه‌بێت ( كه‌ زه‌واجێكى شه‌رعيه‌ ) منيش به‌ قسه‌م كرد و هه‌ستام وازم لێهێنا وه‌ سه‌د ديناره‌كه‌شم واز لێهێنا ، خوايه‌ تۆ ده‌زانى كه‌ ئه‌وكاره‌م له‌ ترسى تۆ ئه‌نجام نه‌دا خوايه‌ ڕزگارمان بكه‌ له‌ناو ئه‌و ئه‌شكه‌وته‌ ، خواى گه‌وره‌ به‌رده‌كه‌ى به‌ته‌واوى لاداو له‌ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌ ڕزگارى كردن و هاتنه‌ ده‌ره‌وه‌ .

ـ ئه‌وه‌ى مه‌به‌سته‌ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا ده‌بينين هه‌رسێ كه‌سه‌كه‌ى ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌ ته‌وه‌سوليان به‌ كرده‌وه‌يه‌ك له‌ كرده‌وه‌ چاكه‌كانى خۆيان كرد كه‌ به‌ ئيخلاسى له‌ پێناو خواى گه‌وره‌ ئه‌نجامياندابوو ، ئينجا خواى گه‌وره‌ وه‌ڵامى داينه‌وه‌و ڕزگارى كردوون .

3 ـ جۆرى سێيه‌م له‌جۆره‌كانى ته‌وه‌سولى جائيز بريتيه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى كه‌سێكى چاكه‌كارى زيندوو : بۆ نموونه‌ كه‌سێك تووشى ناخۆشى و به‌ڵايه‌ك بووبێت ئينجا كه‌سه‌كه‌ بچێته‌ لاى كه‌سێكى زيندووى به‌ ته‌قوا داواى لێبكات  بۆى له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و به‌ڵاو ناخۆشيه‌ى له‌سه‌ر لابدات ، ئه‌م جۆره‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ش دروسته‌ به‌مه‌رجێك ئه‌وكه‌سه‌ى داواى دوعاكردنى لێكراوه‌ كه‌سێكى چاك وبه‌ته‌قوا بێت و نه‌مردبێت (له‌ ژياندا مابێت ) ئم شێوازه‌  ته‌وه‌سول كردنه‌ له‌ سه‌حابه‌ به‌ڕيزه‌كانه‌وه‌ واريد بووه‌ بۆ نموونه‌ ئه‌نه‌سى كوڕى ماليك (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رموويه‌تى : ( أَصَابَتِ النَّاسَ سنَةٌ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَبَيْنَا النَّبِيُّ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يخْطب فِى يَوْم جُمُعَة قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَكَ الْمَالُ وَجَاعَ الْعِيَالُ فَادْعُ اللَّهَ لَنَا فَرَفَعَ يَدَيْهِ وَمَا نَرَى فِى السَّمَاءِ قَزَعَةً فَوَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ مَا وَضَعَهَا حَتَّى ثَارَ السَّحَابُ أَمْثَالَ الْجِبَالِ ثُمَّ لَمْ يَنْزِلْ عَنْ مِنْبَرِهِ حَتَّى رَأَيْت الْمَطَر يتحادر على لحيته ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فمطرنا يَوْمنَا ذَلِك وَمن الْغَد وَبعد الْغَد وَالَّذِى يَلِيهِ حَتَّى الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى وَقَامَ ذَلِكَ الْأَعْرَابِيُّ أَوْ قَالَ غَيْرُهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ تَهَدَّمَ الْبِنَاءُ وَغَرِقَ الْمَالُ فَادْعُ اللَّهَ لَنَا فَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا فَمَا يُشِيرُ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ السَّحَابِ إِلَّا انْفَرَجَتْ وَصَارَتِ الْمَدِينَةُ مِثْلَ الْجَوْبَةِ وَسَالَ الْوَادِى قَنَاةُ شَهْرًا وَلَمْ يَجِئْ أَحَدٌ مِنْ نَاحِيَةٍ إِلَّا حَدَّثَ بِالْجَوْدِ وَفِى رِوَايَةٍ قَالَ: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا اللَّهُمَّ عَلَى الْآكَامِ وَالظِّرَابِ وَبُطُونِ الْأَوْدِيَةِ وَمَنَابِتِ الشَّجَرِ» . قَالَ: فَأَقْلَعَتْ وَخَرَجْنَا نَمْشِى فِى الشّمسِ ) . صحيح البارى : 933 ، ومسلم : 9.

واته‌: له‌سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خه‌ڵكى تووشى بێ بارانى (ووشكه‌ ساڵى) بوون ، ڕۆژێكيان پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وتارى ڕۆژى هه‌ينى  ده‌خوێنده‌وه‌ پياوێكى ده‌شته‌كى له‌ناو مزگه‌وت هه‌ستايه‌وه‌و ووتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ماڵمان تياچوو منداڵه‌كانمان برسى بوون ، بۆمان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێوه‌ بۆئه‌وه‌ى بارانمان بۆ ببارێنێت ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يه‌كسه‌ر ده‌سته‌كانى به‌رزكرده‌وه‌و ده‌ستيكرد به‌ پاڕانه‌وه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ ، له‌و كاته‌دا هيچ په‌ڵه‌ هه‌ورێك له‌ ئاسمان نه‌بوو ، به‌ڵام سوێند به‌و خوايه‌ى گيانى منى به‌ده‌سته‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هێشتا ده‌سته‌كانى نه‌هێنايه‌ خواره‌وه‌ چه‌ند هه‌ورێكى گه‌وره‌ به‌ وێنه‌ى چياكان له‌ ئاسمان بڵاوبوونه‌وه‌ ، پاشان پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌سه‌ر مينبه‌ر نه‌هاته‌ خواره‌وه‌ هه‌تا بينيم له‌سه‌رو ڕيشيدا باران دڵۆپ دڵۆپ ده‌هاته‌ خواره‌وه‌ ، بارانمان له‌و ڕۆژه‌دا بۆ بارى ، له‌ڕۆژى دواتريش و له‌ ڕۆژى دواى ئه‌ويش هه‌تا ڕۆژى جومعه‌ (به‌درێژايى هه‌فته‌ ) ، ئينجا له‌ ڕۆژى جومعه‌ى داهاتوو پياوه‌ ده‌شته‌كيه‌كه‌ يان پياوێكى تر بوو هه‌ستايه‌وه‌و  ووتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خانووه‌كانمان ڕووخان و ماڵمان ژێر ئاو كه‌وت ، بۆمان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێوه‌  با بارانمان بۆ بوه‌ستێنێت ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌سته‌كانى به‌رز كرده‌وه‌ و فه‌رمووى : خوايه‌ به‌سه‌ر ده‌ور و به‌رمان ببارێنه‌ به‌سه‌رماندا مه‌بارێنه‌ ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ئيشاره‌تى بۆ هيچ لايه‌كى هه‌وره‌كان نه‌ده‌كرد ئيللا په‌رت و بڵاو ده‌بوونه‌وه‌ و ئاسمان ڕوون ده‌بووه‌وه‌ ، به‌هۆى باران بارينه‌وه‌ شارى مه‌دينه‌ وه‌كو نه‌فه‌قێكى پڕ ئاو لێهاتبوو  ، وه‌ دۆڵى قه‌نات له‌و شاره‌دا بۆ ماوه‌ى يه‌ك مانگ ئاوى به‌نێودا ده‌ڕۆيشت ، له‌هه‌ر لايه‌كى مه‌دينه‌  كه‌سێك هاتبا ئيللا باسى زۆر باران بارينى ده‌كرد .

وه‌ له‌ ڕيواته‌يه‌كيتردا هاتووه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ كاتى دوعاكردنى فه‌رمووى : «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا اللَّهُمَّ عَلَى الْآكَامِ وَالظِّرَابِ وَبُطُونِ الْأَوْدِيَةِ وَمَنَابِتِ الشَّجَرِ» . قَالَ: فَأَقْلَعَتْ وَخَرَجْنَا نَمْشِى فِى الشّمسِ ) . واته‌ خوايه‌ باران به‌سه‌ر ده‌وروبه‌رمان ببارێنه‌ به‌سه‌رماندا مه‌بارێن ، خوايه‌ به‌سه‌ر گرد و ته‌پۆڵكه‌كاندا ببارێنه‌ ، وه‌به‌سه‌ر دۆڵو دره‌خته‌كاندا ببارێنه‌ ، ئه‌نه‌س فه‌رمووى: باران وه‌ستا ئينجا ئێمه‌ له‌ مزگه‌وت ده‌رچووين و له‌ ژێر تيشكى خۆردا چوينه‌ ماڵه‌وه‌.  وه‌ له‌ فه‌رمووده‌يه‌كى تردا هاتووه‌ ، عَنْ أَنَسٍ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ، كَانَ إِذَا قَحَطُوا اسْتَسْقَى بِالْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ ، فَقَالَ :( اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا قَالَ فَيُسْقَوْنَ ) . صحيح البارى : 1010 .  واته‌ :له‌ئه‌نه‌سه‌وه‌ فه‌رمووى  خه‌ڵكى (له‌دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ))  هه‌ركاتێك بارانيان بۆ نه‌باريبايه‌و ووشكه‌ سالێ ڕووى تێكردبان ، عومه‌رى كوڕى خه‌تاب  ده‌چووه‌ لاى عه‌باسى كوڕى عه‌بدولموته‌ليب و داواى لێده‌كرد دوعاى باران بارينيان بۆ بكات ، ئيمامى عومه‌ر ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ده‌يفه‌رموو : خوايه‌ ئێمه‌ ته‌وسولمان به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ى بارانمان بۆ ببارێنيت ، (به‌ڵام ئێستا پێغه‌مبه‌رى خوا له‌ ژياندا نه‌ماوه‌ ) بۆيه‌ ته‌وه‌سول ده‌كه‌ين به‌ دوعاى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) تۆش بارانمان بۆ ببارێنه‌ ، ئينجا خواى گه‌وره‌ وه‌ڵامى ده‌دانه‌وه‌و بارانى بۆ ده‌باراندن .

ـ ماناى قسه‌كه‌ى ئيمامى عومه‌ر كه‌ ده‌يفه‌رموو (اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا قَالَ فَيُسْقَوْنَ) . واته‌ : خوايه‌ ئێمه‌ له‌ كاتى باران نه‌باريندا ده‌چووينه‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌و كاته‌ى له‌ژياندا مابوو داوامان لێده‌كرد دوعامان بۆ بكات ، به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خۆمان له‌ خواى گه‌وره‌ نزيك ده‌كرده‌وه‌ ، به‌ڵام ئێستاپێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ ژياندا نه‌ماوه‌ ، مومكين نيه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ ناومان و دوعامان بۆ بكات بۆيه‌ ئێستا ده‌چينه‌ لاى  عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌رمان ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و داواى لێده‌كه‌ين دوعاى باران بارينمان بۆ بكات ،  به‌ ماناى ئه‌وه‌ نايه‌ت كه‌ سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان له‌ كاتى دوعاكردنيان بيانفه‌رمووبێت (اللهم بجاه نبيك اسقنا) نه‌يانفه‌رمووه‌ خوايه‌ بۆ خاترى ڕێز و مه‌كانه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت  بارانمان بۆ ببارێنه‌ ، پاشان له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ريش ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بيانفه‌رمووبێت :(اللهم بجاه العباس اسقنا) واته‌ : خوايه‌ بۆ خاترى ڕێز و مه‌كانه‌تى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بارنمان بۆ ببارێنه‌ ، به‌ هيچ جۆرێك به‌م شێوه‌يه‌ ته‌وه‌سوليان نه‌كردووه‌ ، چونكه‌داواكردن به‌م شێوه‌يه‌ بيدعه‌يه‌و هيچ ئه‌سڵ و بنه‌مايه‌كى شه‌رعى بۆ نيه‌ كه‌ له‌ قورئان وسوننه‌ته‌وه‌ هاتبێت ، بێگومان هيچ كه‌سێكيش له‌ پێشينه‌ چاكه‌كان ئه‌م كاره‌يان نه‌كردووه‌ .

وه‌ به‌ڵگه‌يه‌كى تر له‌سه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى كه‌سێكى  چاكه‌كارى زيندوو  بريتى يه‌ له‌و ڕووداوه‌ى كه‌ (حافظى كورِى عه‌ساكير) له‌ تاريخه‌كه‌يدا ( 18/151/1) به‌سه‌نه‌دێكى سه‌حيح له‌ تابيعى به‌ڕێز سه‌ليمى كوڕى عاميرى  خه‌بائيرى ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت : (أن السماء قحطت ، فخرج معاوية بن أبى سفيان وأهل دمشق يستسقون ، فلما قعد معاوية على المنبر ، قال: أين يزيد بن الأسود الجُرَشى ؟ فناداه الناس ، فأقبل يتخطى الناس ، فأمره معاوية فصعد على المنبر ، فقعد عند رجليه ، فقال معاوية : اللهم إنا نستشفع إليك اليوم بخيرنا وأفضلنا ، اللهم إنا نستشفع إليك اليوم بيزيد بن الأسود الجرشى ، يا يزيد ارفع يديك إلى الله ، فرفع يديه ، ورفع الناس أيديهم ، فما كان أوشك أن ثارت سحابة فى الغرب كأنها ترس ، وهبت لها ريح، فسقتنا حتى كاد الناس أن لا يبلغوا منازلهم ) . التوسل أنواعه وأحكامه للألبانى :41.

واته‌ : له‌سه‌رده‌مى ئيمامى معاويه‌ ووشكه‌ ساڵى ڕووى له‌ خه‌ڵكى كرد و باران نه‌ده‌بارى ، موعاويه‌ى كوڕى ئه‌بو سوفيان و خه‌ڵكى ديمه‌شق له‌ ماڵه‌كانيان ده‌رچوون و بۆ ده‌ره‌وه‌ى شار  به‌ره‌و شوێنى ئه‌نجامدانى نوێژه‌ بارانه‌ كه‌وتنه‌ ڕێ ، كاتێك گه‌يشتنه‌ شوێنه‌كه‌ ئيمامى معاويه‌ له‌سه‌ر مينبه‌ر دانيشت و فه‌رمووى : كوا يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌دى جوره‌شى ؟ خه‌ڵكى بانگى يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌ديان كرد ، يه‌زيد به‌ره‌و ئيمامى موعاويه‌ هات و به‌سه‌ر خه‌ڵكيدا بازيده‌دا تا گه‌يشته‌ لاى موعاويه‌ ، ئيمامى موعاويه‌ ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت به‌  يه‌زيدى فه‌رموو وه‌ره‌ سه‌ر مينبه‌ر ، يه‌زيديش  چووه‌ سه‌ر مينبه‌ر و له‌ لاى موعاويه‌ دانيشت ، موعاويه‌ فه‌رمووى : خوايه‌ ئه‌مڕۆ شه‌فاعه‌ت له‌ لاى تۆ ده‌كه‌ين به‌ باشترين وچاكترينمان ، خوايه‌ ئێمه‌ ئه‌مڕۆ به‌ يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌د شه‌فاعه‌ت ده‌كه‌ين له‌ لاى تۆ ، موعاويه‌ فه‌رمووى : يه‌زيد ده‌ستت به‌رز بكه‌وه‌ بۆ لاى خواى گه‌وره‌ ، يه‌زيد ده‌سته‌كانى به‌رز كرده‌وه‌ پاشان خه‌ڵكيش ده‌سه‌ته‌كانيان  به‌رزكره‌وه‌ ، ڕاسته‌وخۆ به‌ ماوه‌يه‌كى خێرا هه‌ورێك له‌ ڕۆژائاواوه‌ هات و وه‌كو قه‌ڵغانێك وابوو ، بايه‌كى له‌ گه‌ڵدابوو ، ئينجا بارانێكى به‌ لێزمه‌ بارى تا خه‌رێك بوو خه‌ڵكى نه‌ده‌گه‌يشتنه‌وه‌ ماڵه‌وه‌يان .

ديسان (ئيبن عه‌ساكير) به‌ سه‌نه‌دێكى ڕاست  ڕووداوێكى ترمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه‌ و ده‌ڵێت : ( أن الضحاك بن قيس خرج يستسقى بالناس فقال ليزيد بن الأسود أيضاً ): قم يا بكاء ! زاد فى رواية: "فما دعا إلا ثلاثاً حتى أمطروا مطراً كادوا يغرقون منه. التوسل أنواعه وأحكامه للألبانى :42.

واته‌ : چه حاكى كوڕى قه‌يس خۆيى و خه‌ڵكى له‌مال  چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ بۆ نوێژه‌ بارانه‌ ، كاتێك گه‌يشتنه‌ شوێنى نوێژه‌بارانه‌ به‌ يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌دى ووت هه‌سته‌ ئه‌ى ئه‌و كه‌سه‌ى له‌ ترسى خوا زۆر ده‌گريێيت ، يه‌زيد له‌ سێ جار زياتر دوعاى نه‌كرد يه‌كسه‌ر بارانيان بۆ بارى نزيك بوو له‌ ئاوى باراندا غه‌رق بن .

ئه‌وه‌ى باسكرا بريتى يه‌ له‌و سێ جۆره‌  ته‌وه‌سوله‌ دروست و شه‌رعيانه‌ى كه‌ به‌ڵگه‌ى قورئان وسوننه‌تيان له‌سه‌ره‌ ، وه‌ پێشينه‌ چاكه‌كان له‌سه‌رى ڕۆيشتوون  كه‌ بريتيبوون له‌ :

1ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ناووسيفاته‌ به‌رزه‌كانى خواى گه‌وره‌ .

2ـ ته‌وه‌سول كردن به‌كرده‌وه‌يه‌ك له‌ كرده‌وه‌ چاكه‌كان .

3 ـ ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى كه‌سێكى چاكه‌كار كه‌ له‌ ژياندا مابێت .

به‌ڵام غه‌يرى ئه‌و سێ جۆر ته‌وه‌سوله‌ له‌ نێو زاناياندا له‌سه‌ر دروستيه‌تى و نادروستيه‌تى خيلاف هه‌يه‌ ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێينه‌وه‌ بۆ به‌ڵگه‌كانى قورئان سوننه‌ت ده‌رده‌كه‌وێت له‌ غه‌يرى ئه‌و سێ جۆر ته‌وه‌سوله‌ دروست نيه‌ ، زانايان فه‌رموويانه‌ ئه‌گه‌رچى هه‌ندێك له‌ ئيمامه‌كان به‌ جائيزيشى بزانن ( ئه‌وه‌ بۆ چوونه‌كه‌يان قبوڵ نيه‌ ) بۆ نموونه‌ ئيمامى ئه‌حمه‌د ته‌وه‌سولى ته‌نها به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) جائيز كردووه‌ ، وه‌ غه‌يرى ئه‌وىش ئيمامى شه‌وكانى ته‌وه‌سول كردنى به‌پێغه‌مبه‌رى خواو ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هه‌موو پێغه‌مبه‌ران  صه‌لات وسه‌لامى خواى گه‌وره‌يان له‌سه‌ربێت و هه‌روه‌ها به‌ پياوچاكنيش به‌ جائيز داناوه‌ ، به‌ڵام ئێمه‌ هه‌موو كات له‌ گه‌ڵ به‌ڵگه‌ ده‌ڕۆين و ده‌مارگيريمان بۆ هيچ كه‌سێك نيه‌ ، ئێمه‌ ته‌نها بۆ حه‌ق ملكه‌چين ، ئه‌وه‌ى ئێمه‌ ده‌يبينين سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌يه‌ حه‌ق له‌گه‌ڵ ئه‌و زاناو ئيمامانه‌دايه‌ كه‌ ده‌ڵێن ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى دروستكراوێك يان مردوويه‌ك حه‌ڕامه‌و دروست نيه‌ ، وه‌ ئه‌وانه‌ى كه‌ به‌ جائيزيشى ده‌زانن لێن نه‌بينيون به‌ڵگه‌يه‌كى سه‌حيح  بۆ دروستيه‌تى ئه‌وجۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ بهێننه‌وه‌ ، له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ى ئه‌و جۆره‌ بير و بۆچوونه‌يان هه‌يه‌ داوا ده‌كه‌ين كه‌ بتوانن به‌ڵگه‌يه‌كى ڕاست و دروست و ڕوون له‌ قورئان يان له‌ سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بهێننه‌وه‌ كه‌ شه‌رعيه‌ت بدات به‌ دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ دروستكراوان (مردووان ) ، چونكه‌ ئێمه‌ ده‌زانين هه‌موو ئه‌وه‌ى ئه‌وان له‌و مه‌سه‌له‌يه‌  ده‌ستيان پێوه‌گرتووه‌ چه‌ند شوبهه‌ و گومان و لێكدانه‌وه‌يه‌كه‌ كه‌ته‌نها له‌ ڕاو بۆچوونى خۆيانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ى گرتووه‌ ، بۆ وه‌ڵامى ئه‌و شوبهه‌و گومانانه‌ش و ڕه‌واندنه‌وه‌يان ، به‌ پشتيوانى خواى گه‌وره‌ دواتر دێينه‌سه‌رى و به‌ ڕوونى ڕه‌ديان ده‌ده‌ينه‌وة . التوسل أنواعه وأحكامه للألبانى :43.

 (ته‌وه‌سولى نادروست  و ڕێ پێنه‌دراو  " قه‌ده‌غه‌كراو")

ته‌وه‌سولى نا دروست و ڕێپێنه‌دراو : بريتى يه‌ له‌ ته‌وه‌سولكردن به‌ زاتى دروستكراوان وه‌ ماف وڕێز و مه‌كانه‌تيان له‌ پێغه‌مبه‌ران و پياوچاكان ، بۆ نموونه‌ كه‌سێك بڵێت ( أسألك بفلان ، أو بحق فلان ، أو جاهه حيا أو ميتا ) . بيان حقيقة التوحيد الذى جاءت به الرسل ودحض الشبهات التى أثيرت حوله:39.

واته‌ :خوايه‌ داوات لێده‌كه‌م بۆ خاترى فڵانه‌ كه‌س ، يان بۆ خاترى حه‌قى فلان ، يان بۆ خاترى ڕێز و قه‌درى فلانه‌ كه‌س ، جا ئه‌و كه‌سه‌ى ته‌وه‌سولى پێده‌كرێت  زيندوو  بێت يان مردوو جياوازى نيه‌ ، ئه‌م جۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ بيدعه‌يه‌و حه‌ڕامه‌ ، وه‌ ڕێگه‌يه‌كه‌ له‌ ڕێگاكانى تووش بوون به‌ شيرك ، وه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك عيباده‌تێك بۆ كه‌سێكى تر ئه‌نجام بدات كه‌ ته‌وه‌سولى پێده‌كات ئه‌وه‌ شيركى گه‌وره‌ى  ئه‌نجامداوه‌ ، په‌نا به‌ خواى گه‌وره‌ له‌م كرداره‌ ، بۆ نموونه‌ كه‌سێك ئاژه‌ڵێك بۆ پياو چاكێك سه‌ر ببڕێت به‌ مه‌به‌ستى عيباده‌ت  يان شتێك له‌سه‌رخۆى نه‌زر بكات بۆ گۆڕى پياوچاكێك ، يان هاوارى  بۆ ببات و داواى لێبكات ، ئم جۆره‌ كردارانه‌ شيركى گه‌وره‌ن .

 ته‌وه‌سول كردن به‌ پێعه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دروست نيه‌و بيدعه‌يه‌  ، چونكه‌ هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌م شێوه‌يه‌ ته‌وه‌سوليان نه‌كردووه‌ به‌ به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى ئيمامى عومه‌ر له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) چووه‌ لاى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) چونكه‌ ئه‌و له‌ ژياندا مابوو بۆيه‌ ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى عه‌باس كرد و داواى لێكرد دوعايان بۆ بكات ، ئه‌گه‌ر ته‌وه‌سول به‌ جاه‌ و زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) درووست بووايه‌ ئيمامى عومه‌ر يه‌كسه‌ر ته‌وه‌سولى پێده‌كرد و نه‌ده‌چووه‌ لاى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، وه‌ سه‌باره‌ت به‌ فه‌رمووده‌ى ( توسلوا بجاهى ) واته‌ : ته‌وه‌سول بكه‌ن به‌ جاهو ڕێز و مه‌كانه‌تم ، زانايان فه‌رموويانه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ هيچ ئه‌سڵ و ئه‌ساسێكى  نيه‌و صه‌حيح نيه‌ . منهاج الفرقة الناجية:47.

 (چه‌ند شوبهه‌يه‌ك و وه‌ڵامدانه‌وه‌يان )

ده‌رباره‌ى ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى دروستكراوێك ، شێخ ئه‌لبانى له‌ كتێبێكدا به‌ ناوى  (التوسل أنواعه و أحكامه) وه‌ڵامى چه‌ند شوبهه‌يه‌كى بيدعه‌چيه‌كانى  داوه‌ته‌وه‌ .

1 ـ شوبهه‌ى يه‌كه‌ميان : فه‌رمووده‌ى ئيمامى عومه‌ر كاتێك ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كرد .  ئه‌وانه‌ى ته‌وه‌سول به‌ جاه‌ و ڕێز و مه‌كانه‌تى دروستكراوه‌كان جائيز ده‌كه‌ن ، ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ ده‌كه‌نه‌ به‌ڵگه‌ كه‌ ئه‌نه‌س فه‌رمووده‌كه‌ ڕيوايه‌ت ده‌كات و ده‌ڵێت : (أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ، كَانَ إِذَا قَحَطُوا اسْتَسْقَى بِالْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ ، فَقَالَ :( اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا قَالَ فَيُسْقَوْنَ ). صحيح البارى : 1010 . واته‌ : خه‌ڵكى  هه‌ركاتێك بارانيان بۆ نه‌باريبايه‌و ووشكه‌ سالێ ڕووى تێكردبان ، عومه‌رى كوڕى خه‌تاب  ده‌چووه‌ لاى عه‌باسى كوڕى عه‌بدولموته‌ليب و داواى لێده‌كرد دوعاى باران بارينيان بۆ بكات ، ئيمامى عومه‌ر ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ده‌يفه‌رموو : خوايه‌ ئێمه‌ ته‌وسولمان به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ى بارانمان بۆ ببارێت ، (به‌ڵام ئێستا پێغه‌مبه‌رى خوا له‌ ژياندا نه‌ماوه‌ ) بۆيه‌ ته‌وسول ده‌كه‌ين به‌ دوعاى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) تۆش بارانمان بۆ ببارێنه‌ ، ئينجا خواى گه‌وره‌ وه‌ڵامى ده‌دانه‌وه‌و بارانى بۆ ده‌باراندن .

موخاليفه‌كان له‌م فه‌رمووده‌يه‌ وا تێگه‌يشتوونه‌ كه‌ ئيمامى عومه‌ر  ته‌وه‌سولى به‌ به‌ڕێز و مه‌كانه‌تى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كردووه‌ ، گوايه‌ ئيمامى عومه‌ر له‌ كاتى دوعاكردنه‌كه‌ى ناوى عه‌باسى هێناوه‌ و داواى له‌ خواى گه‌وره‌ كردبێت كه‌وا بۆ خاترى عه‌باس بارانيان بۆ ببارێنێت ، ئينجا گشت سه‌حابه‌كانيش ئيقراريان له‌سه‌ر كردبێت و به‌ جائيزيان دانابێت ، به‌ گومانى خۆيان ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ ئه‌و مانايه‌ ده‌گه‌نێت و ده‌ڵێن هۆكارى ته‌وه‌سول نه‌كردنى ئيمامى عومه‌ر به‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و ته‌وه‌سول كردنى به‌ عه‌باس ئه‌وه‌ ده‌گه‌يه‌نێت كه‌ دروسته‌ ته‌وه‌سول به‌ كه‌سێك بكه‌يت كه‌ پله‌ و پايه‌ى نزمتربێت له‌ كه‌سێك كه‌ فه‌زڵ و پله‌و پايه‌ى زياتر و به‌رزتره‌.

وه‌ڵام :

تێگه‌يشتن و لێكدانه‌وه‌يان بۆ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ له‌ زۆر ڕووه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌و ڕه‌دكراوه‌يه‌:

1 ـ يه‌كێك له‌ بنچينه‌ گرينگه‌كانى شه‌ريعه‌تى ئيسلام بريتيه‌ له‌ ته‌فسيركردنى هه‌ندێك له‌ به‌ڵگه‌كان به‌ هه‌ندێكى تريان ، ئێمه‌ و ناكۆكه‌كانيشمان يه‌ك ده‌نگين له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ ووشه‌يه‌كى حه‌زف كراو هه‌يه‌ له‌ قسه‌ى ئمامى عومه‌ر كاتێك ده‌فه‌رمووێت ( كنا نتوسل إليك ) ، لێره‌دا ئيللا ده‌بێت ووشه‌يه‌كى شاراوه‌ له‌ ووته‌كه‌يدا هه‌بێت ، جا ئه‌م ووشه‌ شاراوه‌يه‌ يان بريتى يه‌ له‌ ووشه‌ى ( جاه ) كه‌ ته‌قديره‌كه‌ى به‌م شێوه‌يه‌ بێت ( كنا نتوسل إليك بجاة  نبينا) يان ده‌بێت ته‌قديره‌كه‌ى به‌م شێوه‌يه‌ بێت ( كنا نتوسل إليك بدعاء نبينا) واته‌ : خوايه‌ خۆمان نزيك ده‌كه‌ينه‌وه‌ له‌ تۆ به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌رمان ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ).وه‌ بێگومان ده‌بێت ده‌ست به‌ يه‌كێك له‌و دوو ته‌قديانه‌وه‌ بگيرێن بۆ ئه‌وه‌ى به‌ شێوه‌يه‌كى ته‌واو له‌ فه‌رمووده‌كه‌ تێبگه‌ين . بۆ ئه‌وه‌ى بزانرێت و ده‌ركه‌وێت كامه‌ ته‌قديره‌يان حه‌ق و ڕاسته‌ پێويسته‌ بگه‌ڕێينه‌وه‌ بۆ سوننه‌ت ، وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بۆمان ده‌ركه‌وێت و بزانين سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان چۆن ته‌وه‌سوليان به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كردووه‌ .

ئايه‌ سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان كاتێك بێ بارانى ڕووى تێده‌كردن بۆچى هه‌ر يه‌كه‌و له‌ ماڵى خۆيدا دانه‌ده‌نيشتن يان بۆچى له‌ شوێنێك كۆ نه‌ده‌بوونه‌وه‌ بێ ئه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌ريان ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌گه‌ڵ بێت و پاشان داوا له‌ خواى گه‌وره‌ بكه‌ن و بڵێن : (اللهم بنبيك محمد ، وحرمته عندك ، ومكانته لديك اسقنا الغيث) واته‌ : خوايه‌ بۆ خاترى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ،  وه‌ بۆ خاترى ئه‌م ڕێز و پله‌و پايه‌يه‌ى كه‌ له‌ لاى تۆ هه‌يه‌تى ، بارانمان بۆ ببارێنه‌ ؟ ئايا سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان به‌م شێوه‌يه‌ ته‌وه‌سوليان كردووه‌ ؟ يان چوونه‌ته‌ لاى شه‌خسى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) داواى دوعاكردنيان لێكردووه‌  له‌و كاته‌ى كه‌ له‌ ژياندا مابوو  ؟

بێگومان حاڵه‌تى يه‌كه‌م له‌ ته‌وه‌سول كردنيان به‌ زات و مه‌كانه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  نه‌ له‌ سوننه‌ت و نه‌ له‌ كردارى سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كاندا هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى له‌سه‌ر نيه‌ و نه‌هاتووه‌ ، وه‌ هيچ كه‌سێك له‌ خه‌له‌فيه‌كان و ته‌ريقه‌ته‌كان ناتوانن به‌ڵگه‌يه‌كى ڕاست بێنن كه‌ بيسه‌لمێنێ سه‌حابه‌ له‌ كاتى ته‌وه‌سولكردنيان ناوى پێغه‌مبه‌ريان ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هێنابێت و فه‌رمووبێتيان ( خوايه‌ بۆ خاترى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بارانمان بۆ ببارێنه‌) به‌ڵكو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌وه‌ى  به‌ڵگه‌يه‌كى زۆرى له‌سه‌ره‌  بريتيه‌ له‌ حاڵه‌تى دووه‌ميان كه‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ كاتێكدا كه‌ هێشتا له‌ ژياندا بووه‌ ،  كه‌واته‌ بۆمان ده‌ركه‌وت كه‌ ڕێبازى سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان له‌ ته‌وه‌سول كردنيان به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بريتى بووه‌ له‌ چوونه‌ لاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و له‌وێدا ڕاسته‌وخۆ داويان لێكردووه‌ كه‌ دوعايان بۆ بكات بۆ باران بارين يان هه‌رشتێكى تر ، ئه‌وان ته‌وه‌سوليان به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كرد له‌كاتێك كه‌ له‌ ژياندا بوو نه‌ك ته‌وه‌سوليان به‌ زات و جاهو مه‌كانه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ لاى خواى گه‌وره‌ .

2 ـ خاڵى دووه‌م سه‌باره‌ت به‌ ڕه‌ددانه‌وه‌ى بيدعيه‌چيه‌كان سه‌باره‌ت  به‌ دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ران و پياوچاكان له‌ لاى ئه‌وان .

بۆ وه‌لامدانه‌وه‌يات نموونه‌يه‌كى عه‌قڵى باسده‌كه‌ين ، ئه‌گه‌رمرۆڤێك پێويستيه‌كى هه‌بێت له‌لاى  ( به‌ڕێوه‌به‌رێك ) يان سه‌ركرده‌يه‌ك يان هه‌ كاربه‌ده‌ستێك ، بۆ نموونه‌ : ئه‌م كه‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ى كاره‌كه‌ى بۆ جێبه‌جێبكرێت هه‌وڵ ده‌دات و ده‌گه‌ڕێت تا كه‌سێك بدۆزێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و سه‌ركرده‌ يان ئه‌و به‌رپرسه‌ بناسێت و تا قسه‌ى له‌ گه‌ڵدا بكات و كاره‌كه‌ى بۆ جێ به‌ جێبكات ، ته‌وه‌سول لاى عه‌ره‌به‌كان به‌م شێوه‌يه‌ ناسراو بوو ، ئه‌گه‌ر يه‌كێك له‌وان ووتباى : (إنى توسلت إلى فلان) واته‌ : كه‌سى يه‌كه‌م ده‌چووه‌ لاى كه‌سى دووه‌م باسى پێداويستى خۆى بۆ ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ى بچێت بۆى له‌ كه‌سى سێ يه‌م بپاڕێته‌وه‌و كاره‌كه‌ى بۆ جێ به‌ جێ بكات ، ته‌وه‌سول لاى ئه‌وان ئه‌وه‌ نه‌بوو كه‌سى يه‌كه‌م به‌ مه‌سئولێك يان سه‌ركرده‌يه‌ك بڵێت بۆ خاترى فلانه‌ كه‌س كاره‌كه‌م بۆ جێ به‌ جێ بكه‌ ، به‌ڵكو ئه‌وه‌ى زانراوه‌ له‌لاى ئه‌وان بريتى بووه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ داواكردنى كه‌سێك له‌ لاى كاربه‌ده‌سته‌كه‌ نه‌ك ته‌وه‌سول كردن به‌ زات ومه‌كانه‌تى شه‌خسێك ، هه‌ر به‌م شێوه‌يه‌ش ته‌وه‌سول كردن به‌ پياوچاكێك ماناى ئه‌وه‌نيه‌ تۆ ته‌وه‌سول به‌ زات و مه‌كانه‌تى ئه‌و پياو چاكه‌ بكه‌يت ، به‌ڵكو ته‌وه‌سول به‌ دوعا ده‌كرێت و داواى لێده‌كرێت كه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ به‌ڵام به‌ مه‌رجێك ئه‌م پياوچاكه‌ زيندوو بێت و ئاماده‌بێت نه‌ك مردوو بێت يان غائيب ، كه‌واته‌ ماناى قسه‌ى ئيمامى عومه‌ر كه‌ ده‌يفه‌رموو (اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا .. ) واته‌ :خوايه‌ كاتێك باران نه‌ ئه‌بارى ئێمه‌ ده‌چووينه‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  كاتێك كه‌ له‌ ژياندا بوو (نه‌ك دواى مردن ) ،  داوامان لێده‌كرد بۆمان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بارانمان بۆ ببارێنێت .

3 ـ خاڵى سێ يه‌م بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌يان قسه‌ى ئيمامى عومه‌ره‌ كاتێك فه‌رمووى (وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا .. )  واته‌ : خوايه‌ ئێمه‌ (له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )) ته‌وه‌سول ده‌كه‌ين بۆلاى تۆ  به‌ عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌رمان  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) داوامان لێده‌كرد بۆمان بپاڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بارانمان بۆ ببارێت . ئايه‌ بۆ چى ئيمامى عومه‌ر له‌ ته‌وه‌سول كردنى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) لايداو ته‌وه‌سولى به‌ عه‌باس كرد ، له‌ كاتێكدا ئيمامى عه‌باس هه‌ر چه‌ند ڕێز و مه‌كانه‌تى له‌ لاى خواى گه‌وره‌ هه‌بێت به‌ڵام بێگومان هێشتا ناگاته‌ ئه‌و پله‌ و پايه‌و ڕێزه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ لاى خواى گه‌وره‌ هه‌يه‌تى ؟ وه‌ڵام :

 وه‌ڵامى ئه‌م پرسياره‌ ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئيمامى عومه‌ر بۆيه‌ ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى عه‌باس كرد چونكه‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ دواى وه‌فاتكردنى و نه‌به‌زاتى پيرۆزى و نه‌ به‌ دوعاشى له‌ كاتێكدا كه‌ مردووه‌ دروست نيه‌ ، بۆ سه‌حه‌حابه‌كانيش شتێكى مومكين نه‌بوو بچنه‌ لاى قه‌برى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و ئينجا باسى حاڵى خۆيانى بۆ بكه‌ن و داواى لێبكه‌ن بۆيان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ له‌ كاتێكدا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وه‌فاتى كردووه‌و بۆ لاى خواى گه‌وره‌ گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ .

وه‌ سه‌باره‌ت به‌ لێكدانه‌وه‌ى ئه‌وان بۆ لادانى ئيمامى عومه‌ر له‌ ته‌وه‌سولكردن به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ ته‌وسول كردن به‌ عه‌باس كه‌ ده‌ڵێن ئه‌وه‌ بۆ ڕوونكرنه‌وه‌ى  دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌ كه‌سێك كه‌ پله‌ و پايه‌ى نزمتره‌ له‌ كه‌سێكى تر ! به‌ڕاستى ئه‌وه‌ لێكدانه‌وه‌يه‌كى هه‌ڵه‌يه‌ و زۆريش سه‌يره‌ ،  به‌ڵكو ئه‌و لێكدانه‌وه‌يان  ته‌نها بۆ ئه‌وه‌يه‌ شه‌رعيه‌ت به‌و كار و كرده‌وانه‌ى خۆيان كه‌ پێچه‌وانه‌ى قورئان سوننه‌ته‌ بده‌ن ،   ئه‌گه‌رنا چۆن ده‌بێت ئه‌م لێكدانه‌وه‌يه‌ به‌ خه‌ياڵى ئيمامى عومه‌ر دابێت ، يان  به‌ خه‌ياڵى سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان له‌ كاتێكدا كه‌وتوونه‌ته‌ حاڵه‌تێكى زۆر ته‌نگانه‌و پڕ له‌ ناڕه‌حه‌تى  و نزيكه‌ ده‌مرن له‌ برسان ، وه‌ نزيكه‌ ده‌خنكێن له‌ تێنوێتيداو به‌ هۆى ووشكه‌ ساڵى و له‌ناوچوونى مه‌ڕو ماڵات و ووشك بوونى كشتوكاڵ و گژ و گيايان ،  باشه‌ له‌و كاته‌ ته‌نگانه‌دا چۆن ده‌بێت  ئه‌و لێكدانه‌وه‌ فه‌لسه‌فيه‌ به‌ خه‌ياڵى ئيمامى عومه‌ر دابێت و وازبێنێت له‌  ده‌ستگرتن به‌ وه‌سيله‌ى گه‌وره‌ترينيان له‌ كاتى دوعاكردنيان كه‌ بريتى يه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ؟ به‌ڵام كاتێك ئيمامى عومه‌ر  له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى عه‌باس كرد و به‌پێغه‌مبه‌رى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌كرد ئه‌وه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌ سه‌ر  نادروستى ته‌وه‌سول كردن به‌ مردووان ، وه‌ به‌ڵگه‌يه‌ كه‌وا  ته‌وه‌سول به‌ دوعاى زيندووان  ده‌كرێت نه‌ك به‌ ڕێز و مه‌كانه‌تيان ، چونكه‌ ئه‌گه‌ر ته‌وه‌سولكردن به‌ ڕێز و مه‌كانه‌تى دروستكراوه‌كان ڕێگه‌ پێدراو و جائيز بوايه‌ ئه‌وه‌ ئيمامى عومه‌ر له‌و كاته‌ ناخۆشه‌دا ته‌وه‌سولى به‌ ڕێز و مه‌كانه‌ت و جاهى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كرد نه‌ك به‌ عه‌باس چونكه‌ پله‌ وپايه‌و مه‌كانه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) زۆر زياتره‌ له‌ عه‌باسى مامى  . هه‌روه‌ها ئيمامى (موعاويه‌) و (ضحاكى كورِى قه‌يس) له‌سه‌رده‌مى خۆياندا و له‌كاتى ووشكه‌ساڵيدا و له‌ وكاته‌ ته‌نگانه‌دا بۆچى ته‌وه‌سوليان به‌ دوعاى يه‌زيدى كوِرى ئه‌سوه‌د كرد ؟ كه‌ ئه‌م پياوه‌ به‌ڕێزه‌ له‌ تابيعيان بوو و سه‌حابه‌ش نه‌بوو . ئه‌گه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ جاهى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دروست بوايه‌ ئه‌وه‌ بێگومان ئيمامى موعاويه‌ و ضحاك فه‌رمانيان به‌ يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌د نه‌ده‌كرد بۆيان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ تا بارانيان بۆ ببارێنێت ، ئه‌گه‌ر  دروست بوايه‌ ئه‌وه‌ هه‌ريه‌كه‌كيان له‌ شوێنى خۆى ديانووت خوايه‌ بۆ خاترى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بارانمان بۆ ببارێنه‌.

4 ـ خاڵى چواره‌ميان بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌يان : شتێكى زۆر گرينگ هه‌يه‌ له‌ فه‌رمووده‌كه‌دا كه‌ پێويسته‌ لێى ئاگادار بين ئه‌ويش بوونى ووشه‌ى (كان) ه‌يه‌ كه‌لێره‌دا فايده‌ى به‌رده‌وامى ده‌دات : ( أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ، كَانَ إِذَا قَحَطُوا اسْتَسْقَى بِالْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ....) له‌م دێره‌دا ئيشاره‌تى (إستمرار ) يه‌تى تێدايه‌ ، واته‌ ئيمامى عومه‌ر له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌ به‌رده‌وامى له‌ كاتى نه‌بارينى باران و ووشكه‌ ساڵيدا  چووه‌ته‌ لاى ئيمامى عه‌باس  و داواى لێكردووه‌ بۆيان له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ به‌ڵگه‌يه‌كى زۆر به‌ هێزه‌ بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى ده‌ڵێن ته‌وه‌سول كردن دروسته‌ به‌ كه‌سێك كه‌ پله‌و پايه‌ى نزمتربێت له‌ كه‌سێكيتر ئه‌گه‌ر ئه‌م كه‌سه‌ پايه‌دارى و پله‌ به‌رزبوونيشى هه‌بێت ، ئه‌گه‌ر ئه‌م قسه‌يه‌ى ئه‌وان ڕاست و ته‌واو بووايه‌ ئه‌وه‌ ئيمامى عومه‌ر له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌رده‌وام نه‌ده‌چووه‌ لاى ئيمامى عه‌باسى مامى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و هه‌موو جار داواى پاڕانه‌وه‌ى باران بارينى له‌و نه‌ده‌كرد ! هه‌رگيز ئيمامى عومه‌ر بۆ جارێكيش له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ته‌وه‌سولى به‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌كردووه‌ ، ئه‌گه‌ر دروست بوايه‌ ئه‌وه‌ هه‌ر نا جارێك  كارێكى وايده‌كرد و سه‌حابه‌ به‌ڕێزه‌كان بۆيان ده‌گێڕاينه‌وه‌ ، به‌ڵام كه‌ واينه‌كردووه‌ به‌ دڵنياييه‌وه‌ ده‌بێته‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر نادروستيه‌تى .

ڕه‌خنه‌يه‌ك و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى :

خاوه‌نى په‌رتووكى (مصباح الزجاجة فى فوائد قضاء الحاجة ص25 ) ده‌ڵێت ته‌وه‌سول نه‌كردنى ئيمامى عومه‌ر به‌ زاتى پيرۆزى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هۆكاره‌كه‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌وا ئيمامى عومه‌ر فه‌رمووده‌ى پياوه‌ نابيناكه‌ى پێنه‌گه‌يشتبوو ، ئه‌گه‌ر پێى گه‌يشتبا ئه‌وه‌ ته‌وه‌سولى به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كرد .

وه‌ڵام :

ئه‌وه‌ وه‌ڵام و بۆ چوونێكى پوچه‌ و باتڵه‌ له‌ چه‌ند ڕووێكه‌وه‌ :

1 ـ فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعا نه‌ك به‌ زات ، له‌مه‌ودوا ڕوونى ده‌كه‌ينه‌وه‌ .

2 ـ ته‌وه‌سول كردنى ئيمامى عومه‌ر به‌ ئيمامى عه‌باس  ره‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت به‌ نهێنى نه‌بوو ، به‌ڵكو به‌ ئاماده‌بوونى خه‌ڵكى بوو كه‌پێكهاتبوون له‌ موهاجيرين و ئه‌نصار ، ئه‌گه‌ر فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ له‌ ئيمامى عومه‌ريش شاراوه‌ بێت چۆن ده‌كرێت و ده‌گونجێت له‌ باقى ئه‌و سه‌حابانه‌ شاره‌وه‌و بزر بێت كه‌ له‌ گه‌ڵ ئيمامى عومه‌ر دا بوون (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت ) .

3ـ ئيمامى عومه‌ر له‌ دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هه‌ر كاتێك بێ بارانى ڕووى تێكردبان به‌رده‌وام ده‌چووه‌ لاى عه‌باس و داواى لێده‌كرد بۆيان بپاڕێته‌وه‌ به‌ به‌ڵگه‌ى ووشه‌ى (كان) له‌ فه‌رمووده‌ى ئه‌نه‌س (كَانَ إِذَا قَحَطُوا اسْتَسْقَى بِالْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ ...)  له‌و فه‌رمووده‌يه‌دا ووشه‌ى (كان) به‌ ماناى به‌رده‌وامى دێت ، جا ئه‌گه‌ر فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ له‌ سه‌ره‌تادا له‌ ئيمامى عومه‌ر شاراوه‌ بێت ، چۆن ده‌بێت به‌رده‌وام ئه‌م بێ ئاگاييه‌ و شاراوه‌ييه‌ له‌ لاى ئيمامى عومه‌ر هه‌بێت كاتێك هه‌موو جار ته‌وه‌سولى به‌دوعاى عه‌باس ده‌كرد ، ئه‌وه‌ له‌ كاتێكدا سه‌حابه‌ له‌ موهاجيرين و ئه‌نصار له‌ لاى ئيمامى عومه‌ر ئاماده‌بوون چۆن ده‌بێت ئه‌و هه‌موو جاره‌ ئه‌وان لێى بێده‌نگ بن و ئه‌و زانسته‌ى له‌ لايانه‌ سه‌باره‌ت به‌ فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ به‌ ئيمامى عومه‌ر نه‌ڵێن ؟ !

وه‌ڵام له‌ دوو حاڵه‌ت تێپه‌ڕناكات ، يان ده‌بێت بڵێين سه‌حابه‌كان گشتيان بێ ئاگا بوون له‌ فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ ، يان ده‌بێت بڵێين سه‌حابه‌كان نه‌يانزانيوه‌ كه‌ فه‌رمووده‌كه‌ به‌ڵگه‌ بێت له‌سه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ زات و شه‌خس ، ئه‌گه‌رى  يه‌كه‌ميان گومانى تێدا نيه‌ كه‌ باتڵه‌ ، به‌ڵام ئه‌وه‌ى دووه‌ميان دروسته‌ چونكه‌ ئه‌گه‌ر سه‌حابه‌ بيانزانيبوايه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌ سه‌ر ئه‌و ته‌وه‌سوله‌ى ئه‌وان گومانى پێده‌به‌ن كه‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌ زات ، ئه‌وه‌ سه‌حابه‌كان بۆ ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى عه‌باس لايان نه‌ده‌دا له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ).

4 ـ ته‌نها ئيمامى عومه‌ر لاينه‌داوه‌ له‌ ته‌وه‌سول نه‌كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى عه‌باس به‌ڵكو موعاويه‌ى كوڕى ئه‌بو سوفيانيش شوێن عومه‌ر كه‌وتووه‌و  ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى يه‌زيدى كوڕى ئه‌سوه‌د كردووه‌ و ته‌وه‌سولى به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌كردووه‌ ، وه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كۆمه‌ڵێك له‌ ساحابه‌ و تابعين له‌ لاى موعاويه‌ ئاماده‌بوون ، ئايه‌ ده‌كرێت بڵێين ئيمامى موعاويه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌وانه‌ش كه‌ له‌ گه‌ڵيدا بوون هه‌ر هه‌موويان بێ ئاگابوون له‌ فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ ؟!

شوبهه‌ى دووه‌م : فه‌رمووده‌ى پياوه‌ نابيناكه‌ .

بيدعه‌چيه‌كان فه‌رمووده‌ى پياوه‌ نابيناكه‌ ده‌كه‌نه‌ به‌ڵگه‌ بۆخيان له‌سه‌ر دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يان زاتى پياوچاكان ، به‌ پشتيوانى خواى گه‌وره‌ سه‌يرى ماناى فه‌رمووده‌كه‌ ده‌كه‌ين بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ركه‌وێت ئايه‌ ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ به‌ڵگه‌يه‌ بۆ ئه‌وان ، يان  به‌ڵگه‌يه‌  له‌سه‌ر يان و ڕه‌ددێكه‌ له‌سه‌ر خۆيان ؟ ده‌ڵێين : أخرج أحمد وغيره بسند صحيح عن عثمان بن حنيف أن رجلاً ضرير البصر أتى النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، فقال : ادعُ الله أن يعافينى . قال : "إن شئتَ دعوتُ لك ، وإن شئتَ أخّرتُ ذاك ، فهو خير"، وفى رواية : "وإن شئتَ صبرتَ فهو خير لك"، فقال: ادعهُ . فأمره أن يتوضأ ، فيحسن وضوءه ، فيصلى ركعتين ، ويدعو بهذا الدعاء : "اللهم إنى أسألك ، وأتوجه إليك بنبيك محمد نبى الرحمة ، يا محمد إنى توجهتُ بك إلى ربى فى حاجتى هذه، فتقضى لى ، اللهم فشفّعه فيَّ "وشفّعنى فيه"" قال: ففعل الرجل فبرئ.صححه الالبانى ، صحيح ، ابن ماجة (1385) .

واته‌ : ئيمامى ئه‌حمه‌د و غه‌يرى ئه‌ويش فه‌رمووده‌يه‌ك ته‌خريج ده‌كه‌ن به‌ سه‌نه‌دێكى سه‌حيحه‌وه‌ له‌ عوسمانى كوڕى حه‌نيفه‌وه‌ ده‌ڵێن : پياوێكى نابينا هاته‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فه‌رمووى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى چاوه‌كانم چاك بكاته‌وه‌ ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پێى فه‌رموو : ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت دوعات بۆ ده‌كه‌م ، وه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت دوعات بۆ ناكه‌م و ئارام بگره‌ چونكه‌ ئه‌وه‌ بۆتۆ خێرتره‌ ، پياوه‌ نابيناكه‌ ووتى ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دوعام بۆبكه‌ ، پێغه‌مبه‌ريش ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ گه‌ڵ دوعا بۆكردنى فرمانى پێكرد ده‌ستنوێژێكى جوان بگرێت و دوو ركعات نوێژ بكات ، وه‌ ئه‌م دوعايه‌ بخوێنێت : ("اللهم إنى أسألك ، وأتوجه إليك بنبيك محمد نبى الرحمة ، يا محمد إنى توجهتُ بك إلى ربى فى حاجتى هذه، فتقضى لى ، اللهم فشفّعه فيَّ "وشفّعنى فيه"" قال: ففعل الرجل فبرئ) . واته‌ : خوايه‌ داوات لێده‌كه‌م ، وه‌ ڕووت تێده‌كه‌م به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت محمد ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پێغه‌مبه‌رى ڕه‌حمه‌ت ، ئه‌ى محمد ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  به‌ دوعاى تۆ ڕوو له‌ په‌روه‌دگارم ده‌كه‌م بۆ ئه‌و پێويستيه‌ى كه‌ هه‌مه‌ پێويستيه‌كه‌م جێ به‌جێ بكرێت ، خوايه‌ دوعاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم قبوڵ بكه‌ ، وه‌ دوعاى منيش قبوڵ بكه‌ له‌ شه‌فاعه‌تكردنى پێغه‌مبه‌ر  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم ، پياوه‌ نابيناكه‌ كاتێك ئه‌م عيباده‌تانه‌ى جێبه‌جێكرد و گوێڕايه‌ڵى پێغه‌مبه‌رى خواى كرد ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ڕاسته‌وخۆ  خواى گه‌وره‌ شيفاى بۆ نارد و چاوه‌كانى چاك بوونه‌وه‌ .

كه‌سه‌ ناكۆكه‌كان وايده‌بينن ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ جاهى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يان پياوچاكان ، ده‌ڵێن له‌م فه‌رمووده‌يه‌ دا ده‌بينين پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پياوه‌ نابيناكه‌ى له‌ كاتى دوعاكردندا فێرى ته‌وه‌سول كردنى كرد به‌ زاتى خۆى ،  پياوه‌ نابيناكه‌ كاتێك ئه‌م ته‌وه‌سوله‌ى كرد خواى گه‌وره‌ يه‌كسه‌ر چاوه‌كانى بۆ چاك كرده‌وه‌ .

به‌ڵام ئێمه‌ وايده‌بينين ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌ڵگه‌ نيه‌ بۆ ئه‌وان له‌سه‌ر دروستيه‌تى ئه‌م جۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ى كه‌ خيلافى له‌سه‌ره‌ ، (كه‌بريتيه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ زات ) به‌ڵكو به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر دروستيه‌تى جۆرێك له‌ جۆره‌كانى ته‌وه‌سولى جائيز ، كه‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌دوعاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌و كاته‌ى له‌ ژياندايه‌ ،بۆ وه‌ڵامى ئه‌م شوبهه‌يه‌ ده‌ڵێين له‌ ناو فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ چه‌ندين به‌ڵگه‌ هه‌يه‌ له‌سه‌ر ڕه‌ددانه‌وه‌يان ، بۆ نموونه‌ :

1ـ پياوه‌ نابيناكه‌ هاته‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ ئه‌وه‌ى دوعاى بۆ بكات ، به‌ به‌ڵگه‌ى قسه‌ى نابيناكه‌ كاتێك ووتى : (أدعُ الله أن يعافينى) واته‌ :  داوام بۆ بكه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ شيفام بدات و چاوه‌كانم چاك ببنه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ بريتى يه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن بۆ لاى خواى گه‌وره‌ به‌ دوعاى  پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، پياوه‌ نابيناكه‌ ده‌يزانى دوعاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ لاى خواى گه‌وره‌ قبوڵ ده‌بێت ، به‌ خيلافى دوعاى غه‌يرى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، وه‌ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستى پياوه‌ نابيناكه‌ ته‌وه‌سول كردن بوايه‌ به‌زاتى پێغه‌مبه‌ر ى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يان به‌ جاهو پله‌و پايه‌كه‌ى ، ئه‌وه‌ پێويستى نه‌ده‌كرد بێته‌ لاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌ڵكو با هه‌ر له‌ ماڵه‌وه‌ دانيشتبوايه‌ و دوعايه‌كى له‌مجۆره‌ى بكردبايه‌ : (اللهم إنى أسألك بجاه نبيك ومنزلته عندك أن يشفينى ، وتجعلنى بصيراً) ، واته‌ : خوايه‌ بۆ خاترى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وه‌ بۆ خاترى ئه‌و پله‌و پايه‌يه‌ى له‌ لاى تۆى هه‌يه‌تى ، شيفام بۆ بنێره‌ و چاوه‌كانم چاك بكه‌وه‌ ،  كه‌چى پياوه‌كه‌ ئه‌م كاره‌ى نه‌كرد ، بۆچى ؟ چونكه‌ كه‌سێكى عه‌ره‌ب بوو له‌ ماناى ته‌وه‌سول  تێده‌گه‌يشت له‌ زمانى عه‌ره‌بى , ته‌وه‌سول له‌ لاى ئه‌وان بريتيه‌ له‌ چوونه‌ لاى كه‌سێكى چاك و زانا به‌ كتاب و سوننه‌ت ، بۆ ئه‌وه‌ى داواى لێبكه‌يت بۆت له‌ خواى گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ به‌ مه‌رجێك كه‌سه‌كه‌ زيندوو بێت .

2ـ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌ڵێن (وعد) ى به‌ پياوه‌ نابيناكه‌ دا به‌ دوعاكردن بۆى ، له‌گه‌ڵ ئامۆژگاريكردنى به‌ شتێك كه‌ باشتره‌ بۆى كاتێك پێى فه‌رموو : (إن شئتَ دعوتُ ، وإن شئتَ صبرتَ فهو خير لك) . واته‌: : ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت دوعات بۆ ده‌كه‌م ، وه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت دوعات بۆ ناكه‌م و ئارام بگره‌ چونكه‌ ئه‌وه‌ بۆتۆ خێرتره‌ .

3ـ به‌رده‌وام بوونى پياوه‌ نابيناكه‌ له‌سه‌ر داواكردنى له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ ئه‌وه‌ى دوعاى بۆ بكات ، كاتێك ووتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دوعام بۆ بكه‌ ، ئه‌م ووشه‌يه‌ وا ده‌خوازێت كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دوعاى بۆ كردبێت ، چونكه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ هه‌موو كه‌سێك به‌ وه‌فاتره‌ بۆ جێبه‌جێكردنى وه‌عده‌كانى ، بۆيه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وه‌عدى پێدا به‌ دوعاكردن ئه‌گه‌ر پياوه‌ نابيناكه‌ بيه‌وێت ، پياوه‌كه‌ دوعاكردنى له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ويست و له‌سه‌رى به‌رده‌وام بوو تا دوعاى بۆ بكات ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دوعاى بۆ كرد و ئامۆژگاريكرد به‌ ئه‌نجامدانى جۆرێكى تر له‌ ته‌وه‌سولى جائيز كه‌ بريتيه‌ له‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ كرده‌وه‌ى چاك ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فرمانى پێكرد به‌ ده‌ست نوێژ هه‌ڵگرتن و ئه‌نجامدانى دوو ركه‌عه‌ت نوێژ ، پاشان دوعا بۆخۆى بۆبكات ، بۆ ئه‌وه‌ى داخوازى پياوه‌ نابيناكه‌ له‌ قه‌بول كردن و ڕه‌زامه‌ندى خواى گه‌وره‌ زياتر نزيك بێته‌وه‌ ، كه‌واته‌ ئه‌وه‌ى له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا ده‌بينرێت ڕووداوه‌كه‌ گشتى له‌ چواچێوه‌ى دوعا و (كرده‌وه‌ى چاك ) ده‌خولێته‌وه‌ و هيچ شتێكى واى تێدا نيه‌ كه‌ ئه‌وان گومانى بۆ ده‌به‌ن كه‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) .

4 ـ ئه‌و دوعايه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فێرى پياوه‌ نابيناكه‌ى كرد بريتى بوو له‌وه‌ى كه‌ بڵێت : (اللهمَّ فشفعْهُ فيَّ) ، واته‌ : خوايه‌ شه‌فاعه‌تى پێغه‌مبه‌رى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم قه‌بوڵ بكه‌ ، واته‌ دوعاى پيغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم قه‌بول بكه‌ و چاوه‌كانم بۆ بگه‌ڕێنه‌وه‌ ، له‌م بڕگه‌يه‌دا بۆمان ده‌ركه‌وت كه‌وا ته‌وه‌سول كردنى نابيناكه‌ به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ره‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌ك به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، ئه‌م دوعايه‌ زۆر ئه‌سته‌مه‌ حه‌مل بكرێت بۆ سه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يان حه‌ق و جاهى و پله‌ وپايه‌ى له‌ لاى خواى گه‌وره‌ .

5ـ پێغه‌مبه‌رى خواى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پياوه‌ نابيناكه‌ى فێركرد له‌ كاتى دوعاكردنه‌كه‌يدا بڵێت (وَشَفِّعْنِى فِيهِ) واته‌ : خوايه‌ تكاكه‌م قه‌بول بكه‌ بۆ قه‌بول بوونى شه‌فاعه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆم .

6 ـ زانايان ئه‌م فه‌رمووده‌يان له‌ موعجيزه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هه‌ژماركردووه‌ كه‌ بريتيه‌ له‌ موعجيزه‌ى قه‌بول بوونى دوعاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ پياوه‌ نابيناكه‌ ، زانايان وه‌كو ئيمامى به‌يهه‌قى و غه‌يرى ئه‌ويش ئه‌م فه‌رمووده‌يان له‌ (دلائل النبوة) واته‌ له‌ موعجيزه‌و به‌ڵگه‌كانى ڕاستيه‌تى پێغه‌مبه‌رايه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) باس كردووه‌ ، وه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ هۆكارى چاك بوونه‌وه‌ى چاوى پياوه‌ نابيناكه‌ دوعاى پێغه‌مبه‌ر بووه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  ، كه‌واته‌ ئێستا ڕوون بووه‌وه‌ كه‌ فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌  له‌ چواچێوه‌ى ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌خولێته‌وه‌ و به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك په‌يوه‌ندى نيه‌ به‌ ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) .

شوبهه‌ى سێهه‌ميان : فه‌رمووده‌ لاوازه‌كانى ته‌وه‌سول .

ئه‌وانه‌ى ته‌وه‌سولى بيدعه‌ به‌ جائيز ده‌زانن چه‌ند فه‌رمووده‌يه‌ك ده‌كه‌نه‌ به‌ڵگه‌ بۆخۆيان ، به‌ڵام ئێمه‌ كاتێك بير له‌م فه‌رموودانه‌ ده‌كه‌ينه‌وه‌ ده‌بينين به‌سه‌ر دوو جۆر ه‌وه‌ ده‌به‌ش ده‌بن : جۆرى يه‌كه‌ميان بريتين له‌و فه‌رموودانه‌ى كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) واريد بوونه‌و سه‌حيحن ، به‌ڵام نابن به‌ به‌ڵگه‌ بۆ مه‌به‌ست و مه‌رامى ئه‌وان ، وه‌ك فه‌رمووده‌ى نابيناكه‌ كه‌پێش ئێستا باسمان .

 وه‌ جۆرى دووه‌ميان بريتين له‌و فه‌رموودانه‌ى كه‌ لاوازن ، هه‌ندێك له‌و فه‌رمووده‌ لاوازانه‌ ده‌لاله‌ت ده‌كاته‌ سه‌ر مه‌به‌ستيان ، وه‌ هه‌ندێكيان له‌ گه‌ڵ لاوازيشيان ده‌لاله‌ت ناكاته‌ سه‌ر مه‌به‌ستيان ، وه‌ ئه‌و فه‌رموودانه‌ى كه‌ سه‌حيح نين ژماره‌يان گه‌لێك زۆره‌ به‌ڵام ته‌نها ئه‌وانه‌يان باسده‌كه‌ين كه‌ زۆر به‌ربڵاو و ناسراون .

 فه‌رمووده‌ى يه‌كه‌م :

عَن أَبى سَعيد الخدرى مرفوعاً : مَن خَرجَ من بَيتِه إلى الصلاةِ فقالَ :(اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ السَّائِلِينَ عَلَيْكَ وَبِحَقِّ مَمْشَاىَ هَذَا إِنِّى لَمْ أَخْرُجْ أَشَرًا، وَلَا بَطَرًا، وَلَا رِيَاءً، وَلَا سُمْعَةً، خَرَجْتُ خَوْفَ سَخَطِكَ وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِكَ، أَسْأَلُكُ أَنْ تُنْقِذَنِىَ مِنَ النَّارِ، وَأَنْ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبِي، إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ سَبْعِينَ أَلْفَ مَلَكٍ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَأَقْبَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِوَجْهِهِ حَتَّى يَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ )  الحديث ضعيف ، رواه أحمد "3/21" واللفظ له، وابن ماجه، وانظر تخريجه مفصلاً فى "سلسلة الأحاديث الضعيفة" "رقم 24".

واته‌ له‌ ئه‌بو سه‌عيدى خودريه‌وه‌  ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌رز ده‌كاته‌وه‌ بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌ڵێت ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ركه‌ سێك به‌ نيازى نوێژكردن له‌ ماڵه‌وه‌ بچێته‌ ده‌ره‌وه‌ و بڵێت خوايه‌ داوات لێده‌كه‌م  بۆ خاترى  مافى داواكاران له‌سه‌ر تۆ ، وه‌ داوات لێده‌كه‌م بۆ خاترى ئه‌م ڕۆيشتنه‌م بۆ مزگه‌وت ، خوايه‌ من له‌ ماڵه‌وه‌ به‌خۆ زلزانينه‌وه‌ ى و ڕوو بينى و سومعه‌ ده‌رنه‌چوومه‌ ، به‌ڵكو له‌به‌ر خاترى خۆ پاراستنم له‌ توڕه‌بوونى تۆ  وه‌ بۆ ڕه‌زامه‌ندى تۆ ده‌رچوومه‌ ، خوايه‌ داوات لێده‌كه‌م بمپارێزيت له‌ ئاگر و له‌تاوانه‌كانم خۆشبيت به‌ڕاستى هيچ كه‌سێك له‌ تاوان خۆش نابێت ته‌نها تۆ نه‌بێت ، خواى گه‌وره‌ يه‌كسه‌ر وه‌ڵامى ئه‌و كه‌سه‌  ده‌داته‌وه‌ كه‌ئه‌م دوعايه‌ ده‌كات و حه‌فتا هه‌زار فريشته‌ داواى لێخۆشبوونى بۆ ده‌كه‌ن هه‌تا نوێژه‌كه‌ى ته‌واو ده‌كات .

 ــ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ لاوازه‌ چونكه‌ ڕاويه‌كى تێدايه‌ به‌ناوى (عطية العوفي) ئه‌م ڕاويه‌ زانايان به‌ لاوازيان داناوه‌ و فه‌رمووده‌كه‌يان ڕه‌ت كردۆته‌وه‌ وه‌كو ئيمامى نه‌وه‌وى له‌كتابى (الأذكار) و ئيبن ته‌يميه‌ له‌ (القاعدة الجليلة) و ئيمامى زه‌هه‌بى  له‌ (الميزان) وه‌ له‌ كتابى (الضعفاء : 88/1) ، وه‌ حافزى ئه‌لهه‌يسه‌مى له‌ كتابى (مجمع الزوائد "5/236") وه‌ ئه‌بو به‌كرى ئه‌لبه‌عله‌ به‌كى له‌كتابى (الضعفاء والمتروكين) ، وه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ ئه‌گه‌ر لاوازيش نه‌بوايه‌ بێگومان هه‌ر  نه‌ده‌بووه‌ به‌ڵگه‌ بۆ دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ زات ،  به‌ڵكو به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر  دروستيه‌تى  ته‌وه‌سولى شه‌رعى كه‌ ته‌وه‌سول كردنه‌ به‌ دوعاو كرده‌وه‌ى چاك (التوسل أنواعه وأحكامه : 92 ).

  فه‌رمووده‌ى دووه‌م :

عَنْ بِلَالٍ مُؤَذِّنِ رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) إِذَا خَرَجَ إِلَى الصَّلَاةِ قَالَ : «بِسْمِ اللَّهِ ، آمَنْتُ بِاللَّهِ ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ ، لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ، اللَّهُمَّ بِحَقِّ السَّائِلِينَ عَلَيْكَ ، وَبِحَقِّ مَخْرِجِى هَذَا ، فَإِنِّى لَمْ أَخْرُجْهُ أَشَرًا وَلَا بَطَرًا ....» (الحديث ضعيف ، الحديث أخرجه ابن السنى فى "عمل اليوم والليلة - رقم82" من طريق الوازع بن نافع العقيلى عن أبى سلمة بن عبد الرحمن عن جابر بن عبد الله عنه. قلتُ (الألباني) : وهذا سند ضعيف جداً ، وآفته الوازع هذا ، فإنه لم يكن عنده وازع يمنعه من الكذب ، كما بينته فى "السلسلة الضعيفة" ولذلك لما قال النووى فى "الأذكار": حديث ضعيف أحد رواته الوازع بن نافع العقيلى وهو متفق على ضعفه ).

 واته‌ : له‌ بيلاله‌وه‌ بانگ بێژى  پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ئه‌گه‌ر بۆ نوێژ له‌ ماڵه‌وه‌ ده‌رچووبايه‌ ده‌يفه‌رموو : به‌ناوى خواده‌چمه‌ ده‌ره‌وه‌ ، باوه‌ڕم هێنا به‌ خوا ، پشتم ته‌نها به‌ خواى گه‌وره‌ به‌ست ، هيچ هه‌وڵ وتێكۆشان و توانايه‌ك نيه‌ ته‌نها به‌ خواى گه‌وره‌ نه‌بێت ، خوايه‌ بۆ خاترى مافى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ لێت ده‌پاڕێنه‌وه‌ ،  وه‌ بۆ خاترى حه‌قى ده‌رچوونم بۆ مزگه‌وت ، خوايه‌ به‌ خۆ گه‌وره‌دانان و زلزانينه‌وه‌ نه‌چوومه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌  .

وه‌ڵام :

ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش زانا فه‌رمووده‌ ناسه‌كان به‌ لاوازيان داناوه‌ ، ڕاويه‌كى تێدايه‌ به‌ناوى (الوازع) زانايان يه‌ك ده‌نگن له‌سه‌ر لاوازى  ئه‌م ڕاويه‌ ، ئيمامى( ئيبن و مه‌عين) و (نه‌سائى)  فه‌رموويانه‌ ئه‌م ڕاويه‌ جێى متمانه‌ نيه‌ وه‌ (ئه‌بو حاته‌م) و كۆمه‌ڵێكى تر له‌ زانايان ده‌ڵێن فه‌رمووده‌كانى متروكن ، وه‌ ئيمامى (حاكم )ده‌ڵێت : ئه‌م ڕاويه‌ فه‌رمووده‌ هه‌ڵبه‌ستراوه‌كان ده‌گێڕێته‌وه‌ .

وه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش وه‌ك فه‌رمووده‌ى ڕابردوو ئه‌گه‌ر لاوازيش نه‌بوايه‌ ، بێگومان نه‌ده‌بووه‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ دروستكراوان ، به‌ڵكو  به‌ڵگه‌يه‌ له‌ سه‌ر يه‌كێك له‌ جۆره‌كانى ته‌وه‌سولى جائيز كه‌ بريتيه‌ له‌ توه‌سول كردن به‌ناو و سيفه‌ته‌ به‌رزه‌كانى خواى گه‌وره‌ ، بۆ نموونه‌ حه‌قى داواكاران له‌ لاى خواى گه‌وره‌ بريتى يه‌ له‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌ى خواى گه‌وره‌ ، خواى گه‌وره‌ فه‌رموويه‌تى (أدعونى أستجب لكم) واته‌ : دواوام لێبكه‌ن وه‌ڵامتان ده‌ده‌مه‌وه‌ .  كه‌واته‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌ سيفه‌تێكه‌ له‌ سيفه‌ته‌كانى خواى گه‌وره‌ ، هه‌روه‌ها حه‌قى كرده‌وه‌ى چاك به‌ نياز پاكيه‌وه‌ وه‌كو ڕۆيشتن بۆ مزگه‌وت به‌مه‌به‌ستى ئه‌نجامدانى نوێژ بريتيه‌ له‌ لێخۆشبوون و پاداشتى ئه‌و كه‌سه‌ له‌ لاى خواى گه‌وره‌ ، وه‌ ديسان لێخۆشبوون و پاداشتيش له‌ سيفاته‌كانى خواى گه‌وره‌ن (التوسل أنواعه وأحكامه : 98 ).

 فه‌رمووده‌ى سێ يه‌م :

عَنْ أَبِى أُمَامَةَ الْبَاهِلِيِّ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )إِذَا أَصْبَحَ وَأَمْسَى دَعَا بِهَذِهِ الدَّعَوَاتِ:( اللَّهُمَّ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ ذُكِرَ، وَأَحَقُّ مَنْ عُبِدَ... أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِى أَشْرَقَتْ لَهُ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ ، وَبِكُلِّ حَقٍّ هُوَ لَكَ ، وَبِحَقِّ السَّائِلِينَ عَلَيْكَ ...) (قال الهيثمى فى "مجمع الزوائد-10/117": رواه الطبرانى ، وفيه فضال بن جبير ، وهو ضعيف مجمع على ضعفه .

قلت أى : (الألباني): بل هو ضعيف جداً ، اتهمه ابن حبان فقال : شيخ يزعم أنه سمع أبا أمامة ، يروى عنه ما ليس منه حديثه. وقال أيضاً : لا يجوز الاحتجاج به بحال ، يروى أحاديث لا أصل له. وقال ابن عدى فى "الكامل-25/13":"أحاديثه كلها غير محفوظة". قلت : فالحديث شديد الضعف ، فلا يجوز الاستشهاد به أيضاً ، كما فعل صاحب "المصباح-ص56"). واته‌ : (له‌ باوكى ئومامه‌ى باهيليه‌وه‌(ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ئه‌گه‌ر به‌يانى يان ئێواره‌ى به‌سه‌ر داهاتبايه‌ ، به‌م دوعايه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ ده‌پاڕايه‌وه‌ : خوايه‌ تۆ له‌ هه‌موو شتێك حه‌قترى كه‌ يادت بكرێت ، وه‌ له‌هه‌موو شتێك حه‌ق ترى كه‌ به‌ندايه‌تيت بۆ بكرێت ... داوات لێده‌كه‌م بۆ خاترى نوورى وه‌جهى تۆ ئه‌و نووره‌ى كه‌ئاسمان و زه‌وى دره‌وشاندۆته‌وه‌ ، وه‌ بۆ خاترى گشت مافه‌كانت ، وه‌ بۆ خاترى داواكاران له‌ سه‌ر تۆ ... ) .

زانايان ده‌ڵێن ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش لاوازه‌ ، چوونكه‌ ڕاويه‌كى تێدايه‌ به‌ناوى (فضال بن جبير) زانيان به‌ لاوازيان داناوه‌ وه‌كو   ئيمامى (هه‌يسه‌مى) و (ته‌به‌ڕانى) و  (ئيبن و حيبان) و (ئيبن عه‌دى) و (شێخ ئه‌لبانى) ، ئيبن حيبان ده‌ڵێت ئه‌م ڕاويه‌ فه‌رمووده‌ى وا ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ هيچ ئه‌سڵ و ئه‌ساسێكى نه‌بێت ، وه‌ ئيبنو عه‌دى ده‌ڵێت فه‌رمووده‌كانى ئه‌م ڕاويه‌ هيچيان پارێزراو نين (التوسل أنواعه وأحكامه :99 ).

فه‌رمووده‌ى چواره‌م :

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ : لَمَّا مَاتَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَسَدِ بْنِ هَاشِمٍ أُمُّ عَلِيٍّ ، .... دَعَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ ، وَأَبَا أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيَّ ، وَعُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ ، وَغُلَامًا أَسْوَدَ يَحْفِرُون  ... فَلَمَّا فَرَغَ ، دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، فاضْطَجَعَ فِيهِ ، وَقَالَ: «اللَّهُ الَّذِى يُحْيِى وَيُمِيتُ وَهُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ ، اغْفِرْ لِأُمِّى فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ ، ولَقِّنْهَا حُجَّتَهَا، وَوَسِّعْ عَلَيْهَا مُدْخَلَهَا ، بِحَقِّ نَبِيِّكَ وَالْأَنْبِيَاءِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِى ، فَإِنَّكَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» (الحديث ضعيف ، قال الهيثمى فى "مجمع الزوائد-9/257": رواه الطبرانى فى الكبير والأوسط وفيه روح بن صلاح ، وثقة ابن حبان والحاكم وفيه ضعف، وبقية رجاله رجال الصحيح.

قلت: ومن طريق الطبرانى رواه أبو نعيم فى "حلية الأولياء-3/12" وإسناده عندهما ضعيف ، لأن روح بن صلاح الذى فى إسناده قد تفرد به ، كما قال أبو نعيم نفسه، وروح ضعفه ابن عدى ، وقال ابن يونس: رويت عنه مناكير ، وقال الدارقطنى : "ضعيف فى الحديث" وقال ابن ماكولا: "ضعفوه" وقال ابن عدى بعد أن أخرج له حديثين : "له أحاديث كثيرة ، فى بعضها نكرة" فقد اتفقوا على تضعيفه فكان حديثه منكراً لتفرده به ).

واته‌ : له‌ ئه‌نه‌سى كوڕى ماليكه‌وه‌ فه‌رمووى : كاتێك فاتيمه‌ى كچى ئه‌سه‌دى كوڕى هاشمى دايكى عه‌لى (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) وه‌فاتى كرد ، پێغه‌مبه‌رى خوا( صلى الله عليه‌ وسلم ) بانگى ئوسامه‌ى كوڕى زه‌يد و ئه‌يوبى ئه‌نسارى و عومه‌رى كوڕى خه‌تاب و خزمه‌تكارێكى كرد بۆ ئه‌وه‌ى گۆڕ هه‌ڵكه‌نن ، كاتێك قه‌بره‌كه‌ ئاماده‌ كرا ، پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) چووه‌ ناو قه‌بره‌كه‌ و تێيدا درێژ بوو ، وه‌ فه‌رمووى (الله) ئه‌و خوايه‌ يه‌ كه‌  ژيان به‌خش و مرێنه‌ره‌ ، وه‌ هه‌ميشه‌ و هه‌رده‌م زيندووه‌ و نامرێت ، خوايه‌ له‌ دايكم فاتيمه‌ى كچى ئه‌سه‌د خۆشببه‌ ، وه‌ جێگيرى بكه‌ بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ى فريشته‌كان ، وه‌ گۆڕه‌كه‌ى فراوان بكه‌ بۆ خاترى حه‌قى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت  ، وه‌ بۆ خاترى حه‌قى پێغه‌مبه‌رانى پێش منيش  ، به‌ڕاستى تۆ له‌ هه‌موو شتێك به‌ به‌زه‌يى ترى .

وه‌ڵام:

زانيان ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌شيان  به‌لاواز داناوه‌ ، چونكه‌ ڕاويه‌كى تێدايه‌ به‌ناوى (روح بن صلاح )  ،  زانيان قسه‌يان له‌سه‌ر كردووه‌ وه‌ك ئيمامى (ته‌به‌ڕانى) و (ئه‌بو نوعه‌يم) و (ئيبن و عه‌دى) و (ئيبن ويونس) و (داره‌ قه‌تنى) و (ئيبن و عدى) التوسل أنواعه وأحكامه : 100 .

فه‌رمووده‌ى پێنجه‌م :

عن أمية بن عبد الله بن خالد بن أسيد قال: كَانَ رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يَسْتَفْتِحُ بِصَعَالِيكِ الْمُهَاجِرِينَ (الحديث ضعيف ، أخرجه الطبرانى فى "المعجم الكبير" "1/81/2": حدثنا محمد بن إسحاق بن راهويه حدثنا أبى حدثنا عيسى بن يونس حدثنى أبى عن أبيه عن أميه به . وحدثنا عبد الله بن محمد بن عبد العزيز البغوى بن عبيد الله بن عمر القواريرى حدثنا يحيى بن سعيد عن سفيان عن أبى إسحاق عن أمية بن خالد به. ثم رواه من طريق قيس بن الربيع عن أبى إسحاق عن المهلب بن أبى صفرة عن أمية بن خالد مرفوعاً بلفظ: ... يستفتح ويستنصر بصعاليك المسلمين. قلت أى : الألبانى : مداره على أمية هذا ، ولم تثبت صحبته، فالحديث مرسل ضعيف ، وقال ابن عبد البر فى "الاستيعاب-1/38":  "لا تصح عندى صحبته، والحديث مرسل"، وقال الحافظ فى "الإصابة" "1/133":   "ليست له صحبة ولا رواية".  قلت: وفيه علة أخرى ، وهى اختلاط أبى اسحاق وعنعنته ، فإنه كان مدلساً ، إلا أن سفيان سمع منه قبل الاختلاط ، فبقيت العلة الأخرى وهى العنعنة . فثبت بذلك ضعف الحديث وأنه لا تقوم به حجة).

واته‌ : له‌ ئومه‌ييه‌ى كوڕى عبدالله ى كوڕى خاليدى كوڕى ئوسه‌يده‌وه‌ فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) داواى سه‌ركه‌وتنى له‌ خواى گه‌وره‌ ده‌كرد به‌ دوعاى ئه‌و فه‌قيرانه‌ى كۆچيان كردبوو بۆ شارى مه‌دينه‌ .

ـ  موخاليفه‌كانمان وايده‌بينن ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ فايده‌ى ئه‌وه‌ ده‌دات كه‌  پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) داواى له‌ خواى گه‌وره‌ كردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌ دوعاى بێ توانا و فه‌قيره‌ موهاجيره‌كان سه‌رى بخات ، به‌ گومانى ئه‌وان ئه‌وه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر ته‌وه‌سول به‌ زات .

وه‌لام بۆ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ له‌ دوو ڕووانگه‌وه‌يه‌ :

1ـ لاوازى فه‌رمووده‌كه‌ .

2ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ ئه‌گه‌ر سه‌حيحيش بێت به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر ته‌وه‌سول كردن به‌ دوعاى بێ توانا و فه‌قيره‌ موهاجيره‌كان ، ته‌وسوليش به‌ دوعاى كه‌سى چاك كه‌ زيندوو بێت دروسته‌ ، بۆيه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌ڵگه‌ نيه‌ له‌سه‌ر دروستيه‌تى ته‌وه‌سول كردن به‌ زات .

فه‌رمووده‌ى شه‌شه‌م :

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ): " لَمَّا اقْتَرَفَ آدَمُ الْخَطِيئَةَ قَالَ: يَا رَبِّ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ لَمَا غَفَرْتَ لِي، فَقَالَ اللَّهُ: يَا آدَمُ، وَكَيْفَ عَرَفْتَ مُحَمَّدًا وَلَمْ أَخْلُقْهُ؟ قَالَ: يَا رَبِّ، لِأَنَّكَ لَمَّا خَلَقْتَنِى بِيَدِكَ وَنَفَخْتَ فِيَّ مِنْ رُوحِكَ رَفَعْتُ رَأْسِى فَرَأَيْتُ عَلَىَ قَوَائِمِ الْعَرْشِ مَكْتُوبًا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَعَلِمْتُ أَنَّكَ لَمْ تُضِفْ إِلَى اسْمِكَ إِلَّا أَحَبَّ الْخَلْقِ إِلَيْكَ، فَقَالَ اللَّهُ: صَدَقْتَ يَا آدَمُ، إِنَّهُ لَأُحِبُّ الْخَلْقِ إِلَيَّ ادْعُنِى بِحَقِّهِ فَقَدْ غَفَرْتُ لَكَ وَلَوْلَا مُحَمَّدٌ مَا خَلَقْتُكَ (الحديث موضوع ، أخرجه الحاكم فى "المستدرك" "2/615" من طريق أبى الحارث عبد الله بن مسلم الفهري: حدثنا إسماعيل بن مسلمة: أنبأ عبد الرحمن بن زيد بن أسلم عن أبيه عن جده عن عمر. وقال: صحيح الإسناد وهو أول حديث ذكرته لعبد الرحمن بن زيد بن أسلم فى هذا الكتاب .

فتعقبه الذهبى بقوله:

قلت أى الألبانى : بل موضوع ، وعبد الرحمن واهٍ ، وعبد الله بن أسلم الفهرى لا أدرى من ذا قلت: ومن تناقض الحاكم فى "المستدرك" نفسه أنه أورد فيه "3/332" حديثاً آخر لعبد الرحمن هذا ولم يصححه، بل قال: والشيخان لم يحتجا بعبد الرحمن بن زيد!.

قلت: والفهرى هذا أورده الذهبى فى "الميزان" وساق له هذا الحديث وقال: خبر باطل، وكذا قال الحافظ ابن حجر فى "اللسان" "3/360" وزاد عليه قوله فى الفهرى هذا:

"لا أستبعد أن يكون هو الذى قبله فإنه من طبقته"، قلت: والذى قبله هو عبد الله بن مسلم بن رُشيد، قال الحافظ: ذكره ابن حبان، منهم بوضع الحديث، يضع على ليث ومالك وابن لهيعة، لا يحل كتب حديثه ، وهو الذى روى عن ابن هدية نسخة كأنها معمولة  ).

واته‌ : له‌ عومه‌رى كوڕى خه‌تابه‌وه‌ فه‌رمووى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  فه‌رمووى: (كاتێك ئاده‌م  تاوانه‌كه‌ى ئه‌نجامدا ، فه‌رمووى : ئه‌ى په‌روه‌دگارم داوات لێده‌كه‌م به‌ حه‌قى محمد  لێم خۆشبه‌ ، خواى گه‌وره‌ فه‌رمووى : ئه‌ى ئاده‌م تۆ چۆن محمدت  ناسى له‌ كاتێكدا هێشتا دروستم نه‌كردووه‌ ؟ ئاده‌م فه‌رمووى : ئه‌ى په‌روه‌ردگارم كاتێك به‌ده‌ستى خۆت منت دروستكرد وه‌ ڕۆحت خسته‌ به‌رم ، سه‌رم به‌رزكرده‌وه‌ بينيم له‌سه‌ر دينگه‌كانى (ڕاگره‌كان) ى عه‌رش نوسرابوو (لا إله إلا الله محمد رسول الله ) زانيم كه‌ تۆ ناوى هيچ كه‌س ناده‌يته‌ پاڵ ناوى خۆت ئيللا خۆشويستراوترين كه‌س نه‌بێت لاى تۆ ، خواى گه‌وره‌ فه‌رمووى : ئه‌ى ئاده‌م لێت خۆشبووم ، ئه‌گه‌ر محمد نه‌بوايه‌ دروستم نه‌ده‌كردى .

وه‌ڵام :

ـ زانايان ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ به‌ فه‌رمووده‌يه‌كى هه‌ڵبه‌ستراو داناوه‌ ، چونكه‌ ڕاويه‌كى تێدايه‌ به‌ناوى (عبدارحمن بن زيد ) زانيان به‌ كه‌سێكى لاوازيان داناوه‌ ، وه‌كو (أحمدى كوڕى حه‌نبه‌ل) و (ئه‌بو زورعه‌) و (ئه‌بو حاته‌م) و (نه‌سائى) و (داره‌قوتنى) و غه‌يرى ئه‌وانيش ، وه‌ (ئيمامى حاكم)  به‌خۆى كه‌يه‌كێكه‌ له‌وانه‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌ هه‌ڵبه‌ستراوه‌ى به‌ڕاست دانه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ڕاوى ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ له‌ كتابى (المدخل إلى معرفة الصحيح من السقيم) ده‌ڵێت : عبدالرحمن ى كوڕى زيد له‌ باوكيه‌وه‌ فه‌رمووده‌ هه‌ڵبه‌ستراوه‌كان ده‌گێڕێته‌وه‌ (التوسل أنواعه وأحكامه : 104 ).

 ـ به‌ڵگه‌يه‌كى به‌ هێز له‌سه‌ر ناڕاستيه‌تى ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ ئه‌وه‌يه‌ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ پێچه‌وانه‌ى ئايه‌تێكى قورئانى پيرۆزه‌ كه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رمووێت :(وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْأِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ) [الذاريات:56] . واته‌ : جنۆكه‌ و مرۆڤم دروست نه‌كردووه‌ ته‌نها له‌به‌ر به‌ندايه‌تى كردن و په‌رستنى من نه‌بێت .كه‌چى له‌ كۆتايى فه‌رمووده‌كه‌دا هاتووه‌ (لَوْلَا مُحَمَّدٌ مَا خَلَقْتُكَ) واته‌ : ئه‌گه‌ر محمد نه‌بوايه‌ ئه‌وه‌ تۆم دروست نه‌ده‌كرد ، كه‌واته‌ ماناى ئه‌وه‌ ده‌گه‌يه‌نێت كه‌ ئاده‌م و نه‌وه‌كانى له‌به‌ر خاترى محمد ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) دروستكراون نه‌ك له‌به‌ر  خاترى په‌رستنى خواى گه‌وره‌ به‌ته‌نها  بۆيه‌ ماده‌م فه‌رمووده‌كه‌ دژى ئايه‌تێكى قورئانى پيرۆزه‌  ، ده‌بێت ڕه‌د بكرێته‌وه‌و قبوڵ نه‌كرێت ، چونكه‌ يه‌كێك له‌ نيشانه‌كانى فه‌رمووده‌ى لاواز و هه‌ڵبه‌ستراو ئه‌وه‌يه‌ پێچه‌وانه‌ى قورئانى پيرۆز و فه‌رمووده‌ ڕاسته‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بێت .

فه‌رمووده‌ى حه‌وته‌م :

ـ  (تَوَسَّلُوا بِجاهِى فإنَّ جَاهِى عندَ اللهِ عظيم ) . وبعضهم يرويه بلفظ : "إذا سألتم الله فاسألوه بجاهى ، فإن جاهى عند الله عظيم"  (هذا باطل لا أصل له فى شيء من كتب الحديث البتة ، وإنما يرويه بعض الجهال بالسنة كما نبَّه على ذلك شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله فى "القاعدة الجليلة" "ص132، 150" قال: "مع أن جاهه صلى الله عليه وسلم عند الله أعظم من جاه جميع الأنبياء والمرسلين ، ولكن جاه المخلوق عند الخالق ليس كجاه المخلوق عند المخلوق فإنه لا يشفع عنده أحد إلا بإذنه، والمخلوق يشفع عند المخلوق بغير إذنه، فهو شريك له فى حصول المطلوب، والله تعالى لا شريك له كما قال سبحانه: {قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِى السَّمَاوَاتِ وَلا فِى الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِنْ شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُمْ مِنْ ظَهِيرٍ وَلا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ} سورة سبأ: الآية 22 و 23 .

فلا يلزم إذن من كون جاهه ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) عند ربه عظيماً، أن نتوسل به إلى الله تعالى لعدم ثبوت الأمر به عنه ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )، ويوضح ذلك أن الركوع والسجود من مظاهر التعظيم فيما اصطلح عليه الناس، فقد كانوا وما يزال بعضهم يقومون ويركعون ويسجدون لمليكهم ورئيسهم والمعظم لديهم، ومن المتفق عليه بين المسلمين أن محمداً ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هو أعظم الناس لديهم، وأرفعهم عندهم. ترى فهل يجوز لهم أن يقوموا ويركعوا ويسجدوا له فى حياته وبعد مماته؟

الجواب: إنه لا بد لمن يجوز ذلك، من أن يثبت وروده فى الشرع، وقد نظرنا فوجدنا أن السجود والركوع لا يجوزان إلا له سبحانه وتعالي، وقد نهى النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) أن يسجد أو يركع أحد لأحد، كما أننا رأينا فى السنة كراهية النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) للقيام، فدل ذلك على عدم مشروعيته . التوسل أنواعه وأحكامه : 116 ).

واته‌ : توه‌سول بكه‌ن به‌ جاه‌ و زاتى من ، به‌ڕاستى  جاهى من له‌ لاى خواى گه‌وره‌ گه‌لێك زۆره‌  . وه‌ هه‌ندێك به‌م شێوه‌ ڕيوايه‌ت ده‌كه‌ن : ئه‌گه‌ر داواتان له‌ خواى گه‌وره‌ كرد ئه‌وه‌ به‌ جاهى من داواى لێبكه‌ن ، به‌ڕاستى جاهى من لاى خواى گه‌وره‌ زۆر گه‌وره‌يه‌ .

وه‌ڵام :

ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ فه‌رمووده‌يه‌كى باتڵه‌ وبه‌ هيچ شێوه‌يه‌ك  له‌ په‌رتووكێكى حه‌ديسدا ئه‌سڵ و ئه‌ساسى نيه‌ و نه‌هاتووه‌ ، ته‌نها چه‌ند كه‌سانێكى جاهيل به‌ سوننه‌ت ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ ده‌گێڕنه‌وه‌ (التوسل أنواعه وأحكامه :115 ).

دوو (أَثَر) ئه‌سه‌رى لاواز و ڕه‌ددانه‌وه‌ى :

1ـ ئه‌سه‌رى داواى باران بارين له‌  پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ دواى وه‌فات بوونى :

له‌ دواى ته‌واو بوونمان له‌ فه‌رمووده‌ لاوازه‌كان سه‌باره‌ت به‌ ته‌وه‌سول ، وه‌ لێكۆڵينه‌وه‌ له‌سه‌رى ، واچاكه‌ چه‌ند ئه‌سه‌رێكى ته‌وه‌سول بێنين له‌و ئه‌سه‌رانه‌ى كه‌ ته‌وه‌سولى داهێنراوى پێ جائيز ده‌كرێت ، بۆ ئه‌وه‌ى حاڵى ئه‌م ئه‌سه‌رانه‌ له‌ ڕووى سه‌حيحيه‌ت و لاوازييه‌وه‌  ڕوون بكه‌ينه‌وه‌  ، وه‌ ئايه‌ هيچ په‌يوه‌ندى هه‌يه‌ به‌وه‌ى ئێمه‌ تيايداين يان نا ؟

شێخ ئه‌لبانى ده‌ڵێت : ئيمامى حافز له‌ كتابى (الفتح ) 20/397 ، فه‌رموويه‌تى : وروى ابن أبى شيبة بإسناد صحيح من رواية أبى صالح السمان عن مالك الدار - وكان خازن عمر - قَالَ : أَصَابَ النَّاسَ قَحْطٌ فِى زَمَنِ عُمَرَ ، فَجَاءَ رَجُلٌ إِلَى قَبْرِ النَّبِيِّ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، فَقَالَ : ( يَا رَسُولَ اللهِ ، اسْتَسْقِ لأُمَّتِكَ فَإِنَّهُمْ قَدْ هَلَكُوا ، فَأَتَى الرَّجُلَ فِى الْمَنَامِ فَقِيلَ لَهُ: ائْتِ عُمَرَ فَأَقْرِئْهُ السَّلامَ ، وَأَخْبِرْهُ أَنَّكُمْ مُسْتَقِيمُونَ...) الحديث ضعيف ، قال الألبانى : لأن مالك الدار غير معروف العدالة والضبط ، وهذان شرطان أساسيان فى كل سند صحيح كما تقرر فى علم المصطلح ، وقد أورده ابن أبى حاتم فى "الجرح والتعديل" (4/ 213) ولم يذكر راوياً عنه غير أبى صالح هذا ، ففيه إشعار بأنه مجهول ، ويؤيده أن ابن أبى حاتم نفسه- مع سعة حفظه واطلاعه - لم يحك فيه توثيقاً فبقى على الجهالة . التوسل أنواعه وأحكامه : 118 . واته‌ : ئيبنو ئه‌بى شه‌يبه‌ ڕيوايه‌تى كردووه‌ به‌ ئيسنادێكى سه‌حيح له‌ ڕيوايه‌تى ئه‌بى سالحى ئه‌سمان له‌ مالكى داره‌وه‌ ـ ئه‌م پياوه‌ واته‌ مالك ـ خازينى ئيمامى عومه‌ر بوو ـ مالك ووتى : له‌سه‌رده‌مى ئيمامى عومه‌ر  خه‌ڵكى تووشى ووشكه‌ ساڵى بوون ، پياوێك هاته‌ لاى قه‌برى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ووتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) داواى باران بارين بكه‌ بۆ ئوممه‌ته‌كه‌ت چونكه‌ ئوممه‌ته‌كه‌ت به‌ هۆى بێ ئاوى و باران نه‌بارينه‌وه‌ به‌ هيلاك چوون ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هاته‌ خه‌وى پياوه‌كه‌و پێى فه‌رموو : بڕۆ بۆ لاى عومه‌ر سه‌لامى لێ بكه‌ و هه‌واڵى پێ بده‌ و بڵێ بارانتان بۆ ده‌بارێت .

وه‌ڵام :

شێخ ئه‌لبانى فه‌رموويه‌تى وه‌ڵامى ئه‌م شوبهه‌يه‌ له‌ چه‌ند ڕوويێكه‌وه‌يه‌  :

1 ـ ته‌سليم نه‌بوون به‌ ڕاستيه‌تى ئه‌م چيرۆكه‌ ، چونكه‌ (ماليكى دار) كه‌سێكى ناسراو نيه‌ به‌ عه‌داله‌ت و زه‌بت ، وه‌ ئه‌م دووانه‌ ( العدالة والضبط) دوو مه‌رجى سه‌ره‌كين له‌ گشت سه‌نه‌دێكى سه‌حيح  هه‌روه‌كو هاتووه‌ له‌زانستى فه‌رمووده‌ناسيدا .

2 ـ ئه‌م ئه‌سه‌ره‌ موخاله‌فه‌ى ئه‌و سوننه‌ته‌يه‌ كه‌ له‌ شه‌رعدا هاتووه‌ كه‌ بريتيه‌ له‌ ئه‌نجامدانى نوێژى باران بارين ، هه‌روه‌كو چۆن له‌ باره‌ى نوێژى باران بارينه‌وه‌ فه‌رمووده‌يه‌كى زۆر واريد بووه‌ و جمهورى زانايان ده‌ستيان پێوه‌ گرتووه‌ ، وه‌ موخاله‌فه‌ى ئه‌و ئايه‌ته‌شه‌ كه‌ باس له‌ دوعاكردن و داواى لێخۆشبوون ده‌كات له‌ كاتى بێ بارانيدا ، ئه‌ويش ئه‌و ئايه‌ته‌ پيرۆزه‌يه‌ كه‌ له‌ سوره‌تى ( نوح ) دا هاتووه‌ ، خواى گه‌وره‌ له‌ باسى پێغه‌مبه‌ر نوح دا( سه‌لامى خواى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بێت ) فه‌رموويه‌تى : {فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّاراً يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَاراً..} واته‌ : ووتم ئه‌ى گه‌له‌كه‌م داواى لێخۆشبوون  له‌ په‌روه‌ردگارتان  بكه‌ن به‌ڕاستى ئه‌و زۆر لێبوورده‌ و لێخۆشبووه‌ ، وه‌ بارانيش به‌ لێزمه‌ به‌سه‌رتاندا ده‌بارێنێت .

عومه‌رى كوڕى خه‌تاب وه‌كو له‌م ئايه‌ته‌ پيرۆزه‌دا هاتووه‌ به‌م شێوه‌يه‌ ته‌وه‌سولى كردووه‌ ، چونكه‌ له‌ كاتى باران نه‌باريندا ته‌وه‌سولى به‌ دوعاى عه‌باس ده‌كرد ، هه‌روه‌ك پێشتريش ڕوونمان كرده‌وه‌ ،  پێشينه‌ چاكه‌كان به‌م شێوه‌يه‌ ته‌وه‌سوليان كردووه‌ ، هه‌ركاتێك ووشكه‌ ساڵيان تووشبوايه‌ يه‌كسه‌ر نوێژه‌ بارانه‌يان ئه‌نجام ئه‌دا و دوعايان ئه‌كرد ( يان داواى دوعا كردنيان له‌كه‌سێكى ئاماده‌ و زيندووى سالح ده‌كرد ) ، له‌ هيچ كام له‌ پێشينه‌ چاكه‌كان نه‌هاتووه‌ بچێته‌ لاى قه‌برى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و ئينجا داواى باران بارينى لێبكات ، ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌ دروست بوايه‌ بۆ ته‌نها جارێكيش سه‌حابه‌ ده‌يانكرد ! به‌ڵام كه‌ نه‌يانكردووه‌ ئه‌وه‌ ده‌بێته‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر نادروستى ئه‌و باسه‌ى له‌ چيرۆكه‌ كه‌دا هاتووه‌ (التوسل أنواعه وأحكامه :119 ).

ئه‌سه‌رى دووه‌م :

ئه‌وانه‌ى ته‌وه‌سولى داهێنراو به‌ دروست ده‌زانن ئه‌و ئه‌سه‌ره‌ بۆ خۆيان ده‌كه‌نه‌ به‌ڵگه‌ كه‌ باسى كردنه‌وه‌ى سه‌قفى ئه‌و غورفه‌يه‌ى قه‌برى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ى تێدايه‌ .

ئيمامى داره‌مى له‌ سونه‌نه‌كه‌يدا فه‌رموويه‌تى ، حدثنا أبو النعمان ثنا سعيد ابن زيد ثنا عمرو بن مالك النكرى حدثنا أبو الجوزاء أوس بن عبد الله قال: قُحِطَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ قَحْطًا شَدِيدًا فَشَكَوْا إِلَى عَائِشَةَ فَقَالَتْ: انْظُرُوا قبر النَّبِى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فاجعلوا مِنْهُ كُوًى إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى لَا يَكُونَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ السَّمَاءِ سَقْفٌ فَفَعَلُوا فَمُطِرُوا مَطَرًا حَتَّى نَبَتَ الْعُشْبُ وَسَمِنَتِ الْإِبِلُ حَتَّى تَفَتَّقَتْ مِنَ الشَّحْمِ فَسُمِّىَ عَامَ الْفَتْقِ  (الحديث ضعيف ، قال الالبانى : وهذا سند ضعيف لا تقوم به حجة لأمور ثلاثة:

أولها : أن سعيد بن زيد وهو أخو حماد بن زيد فيه ضعف . قال فيه الحافظ فى "التقريب": صدوق له أوهام. وقال الذهبى فى "الميزان": قال يحيى بن سعيد: ضعيف ، وقال السعدى : ليس بحجة ، يضعفون حديثه ، وقال النسائى وغيره : ليس بالقوى . التوسل أنواعه وأحكامه :126 ). واته‌ : داره‌مى له‌ سونه‌نه‌كه‌ى ڕيوايه‌ت كردووه‌ ده‌فه‌رمووێت : ئه‌بو نوعمان بۆمانى گێڕايه‌وه‌ له‌ (سه‌عيدى كوڕى زه‌يد) ئه‌ويش له‌ (عه‌مرى كوڕى ماليكى نوكرى)  ئه‌ويش له‌ (ئه‌بو جه‌وزائى كوڕى ئه‌وسى كوڕى عبدالله) ه‌وه‌ فه‌رمووى : ووشكه‌ ساڵيه‌كى زۆر سه‌خت ڕووى له‌ خه‌ڵكى مه‌دينه‌ كرد بۆيه‌ سكاڵايان برده‌ لاى عائيشه‌ى دايكى ئيمانداران (ڕه‌زاى  خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) عائيشه‌ پێى فه‌رموون : بڕۆن سه‌يرى قه‌برى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بكه‌ن له‌ ئاستى سه‌قفى غورفه‌كه‌ چه‌ند بۆشاييه‌كى تێدا بكه‌نه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى هيچ به‌ر به‌ستێك له‌ نێوان ئاسمان و قه‌برى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌مێنێت ، كاتێك ئه‌مكاره‌يان كرد بارانێكى زۆر بارى هه‌تا گژو گيايان بۆ سه‌وز بوو وه‌ وشتره‌كانيان قه‌ڵه‌و بوون به‌شێوه‌يه‌ك خه‌ريك بوو له‌ قه‌ڵويدا شه‌ق ببن ، ئه‌م ساڵه‌ ناونرا به‌ساڵى ( الفتق ) تێرى و قه‌ڵه‌وى.

\

1ـ سه‌عيدى كوڕى زه‌يد براى حه‌ممادى كوڕى زه‌يده‌ كه‌ له‌ لاى زانايانى فه‌رمووده‌   كه‌سێكى لاوازه‌ ، ئيمامى حافز له‌ كتابى ( التقريب ) فه‌رموويه‌تى : سه‌عيد كه‌سێكى ڕاستگۆيه‌ به‌ڵام زۆر وه‌همى هه‌يه‌ ،  وه‌ زه‌هه‌بى له‌ كتابى ( الميزان ) ده‌ڵێت : يه‌حياى كوڕى سه‌عيد فه‌رموويه‌تى : سه‌عيد كه‌سێكى لاوازه‌ ، وه‌ سه‌عدى فه‌رموويه‌تى : ئه‌م ئه‌سه‌ره‌ نابێت به‌ به‌ڵگه‌ چونكه‌ زانايان به‌ لااوازى داده‌نێن ، وه‌ نه‌سائى و غه‌يرى ئه‌ويش فه‌رموويانه‌ : كه‌سێكى به‌هێز نيه‌ له‌ لاى زانايانى زانستى فه‌رمووده‌ .

2 ـ ئه‌م ئه‌سه‌ره‌ قسه‌ى عائيشه‌يه‌ فه‌رمووده‌يه‌ك نيه‌ به‌رز كرابێته‌وه‌ بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و قسه‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نيه‌ ، وه‌ ئه‌م ئه‌سه‌ره‌ ئه‌گه‌ر سه‌حيحيش بوايه‌ نه‌ده‌بووه‌ به‌ڵگه‌ چونكه‌ له‌وه‌يه‌ ئه‌مه‌ له‌ بابى بۆچوون و ئيجتيهادى هه‌ندێك له‌ سه‌حابه‌ بێت ، له‌و بۆچوون و ئيجتيهادانه‌ى له‌وانه‌يه‌ هه‌ڵه‌بن تێيدا يان ڕاست بن ، بۆيه‌ ئێمه‌ په‌يوه‌ست نين به‌ كرده‌وه‌و كردن پێيه‌وه‌ .

 3 ـ ئه‌م ئه‌بو نوعمانه‌ محمدى كوڕى فه‌زڵه‌ ناسراوه‌ به‌ ( عارم ) ،  ئه‌م پىاوه‌ ئه‌گه‌رچى جێگاى متمانه‌يه‌ به‌ڵام له‌ كۆتايى ته‌مه‌نى شتى تێكه‌ڵ ده‌كرد ، حافزى بورهان الدين ى حه‌له‌بى له‌ كتابى ( المقدمه‌ )  ئه‌م پياوه‌ى له‌ كه‌سه‌ تێكه‌ڵكاره‌كان حيساب كردووه‌ و هێناوه‌  ، وه‌هه‌روه‌ها شێخى ئيسلام ئيبن ته‌يميه‌ له‌ كتابى ( الرد على البكرى ) ص : 68 ـ 74 ، فه‌رموويه‌تى : ئه‌وه‌ى ڕيوايه‌ت كراوه‌ له‌ عائيشه‌ سه‌باره‌ت به‌ كردنه‌وه‌ى چه‌ند بۆشاييه‌ك له‌ سه‌ر قه‌برى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌ره‌و ئاسمانه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى باران ببارێت ڕاست نيه‌ و ئيسناده‌كه‌ى ته‌واو نيه‌ ، وه‌ ئه‌وه‌ى زياتر ئه‌م درۆيه‌ ڕوون ده‌كاته‌وه‌ ئه‌وه‌يه‌ له‌سه‌رده‌مى عائيشه‌ (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) ئه‌و غورفه‌يه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى  ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) تێيدا نێژرا بوو هه‌مووى سه‌قف نه‌ بوو ، به‌ڵكو ته‌نها هه‌ندێكى كرابوو به‌ سه‌قف و هه‌ندێكى ترى كه‌شف بوو ، به‌ جۆرێك تيشكى خۆرى تيادا ده‌هاته‌ ژووره‌وه‌ (التوسل أنواعه وأحكامه : 126 ).

شوبهه‌ى چواره‌م : قياس كردنى خواى گه‌وره‌ به‌ دروستكراوانى .

واته‌ : قياس كردنى خواى گه‌وره‌ به‌ سه‌ركرده‌يه‌ك يان كاربه‌ده‌ستێك له‌ كاتى ئيحتياجى خه‌ڵكى پێيان ، بۆ ئه‌وه‌ى كاره‌كانيان بۆ جێبه‌جێ بكه‌ن .

موخاليفه‌كان ده‌ڵێن ته‌وه‌سول كردن به‌ زاتى پياوچاكان و به‌ ڕێز و قه‌دريان شتێكى پێويسته‌و دروسته‌ ، چونكه‌ ئه‌مه‌ شتێكه‌ په‌يوه‌سته‌ به‌ واقيعى مرۆڤه‌كان و پێداويسيه‌كانيان ، بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر يه‌كێك له‌ ئێمه‌ پێويستيه‌كى هه‌بێت له‌ لاى مه‌ليكێك يان وه‌زيرێك  يان مه‌سئولێكى گه‌وره‌ ئه‌وه‌ ئه‌و كه‌سه‌ يه‌كسه‌ر ناچێته‌ لاى    چونكه‌ واى بۆده‌چێ كه‌ كاربه‌ده‌سته‌ ئاوڕيشى لێنه‌داته‌وه‌ ، بۆيه‌ ئاساييه‌ كاتێك كارێك يا پيداويستيه‌كمان بوێت له‌ لاى كه‌سێكى گه‌وره‌ پێويسته‌ بگه‌ڕێين به‌دواى ئه‌و كه‌سه‌ى ده‌يناسێت و كه‌سێكى نزيك و كاريگه‌ر بێت له‌ لاى ، ئينجا ئێمه‌ كه‌سه‌ نزيك و كاريگه‌ره‌كه‌ له‌لاى كاربه‌ده‌سته‌كه‌ ده‌يكه‌ين به‌ واسته‌ له‌ نێوان خۆمان و ئه‌و دا ،  ئه‌گه‌ر ئێمه‌ ئه‌و كاره‌ بكه‌ين ئه‌وه‌ ده‌سه‌ڵاتدار وه‌ڵاممان ده‌داته‌وه‌ و پێداويستيه‌كانمان بۆ جێ به‌جێده‌كات ، به‌هه‌مان شێوه‌ په‌يوه‌ندى ئێمه‌ له‌گه‌ڵ خواى گه‌وره‌ هه‌ر به‌مجۆره‌يه‌ ـ به‌گومانى ئه‌وان ـ ده‌ڵێن خواى گه‌وره‌  له‌ هه‌موو  شتێك گه‌وره‌ تر و به‌هێزتر و به‌ تواناتره‌ ، وه‌ ئێمه‌ تاوانبارين و به‌هۆى تاوانه‌كانمانه‌وه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ دوورين ، بۆيه‌ شياو نيه‌ بۆ ئێمه‌ ڕاسته‌وخۆ داوا له‌ خواى گه‌وره‌ بكه‌ين ، چونكه‌ ئه‌گه‌ر ئێمه‌ كارێكى وا بكه‌ين ده‌ترسين خواى گه‌وره‌ به‌ره‌و دواوه‌ بمانگه‌ڕێنێته‌وه‌ و دوعاكانمان گيرا نه‌كات ،  به‌ڵام غه‌يرى ئێمه‌ كه‌سانى چاك هه‌ن  له‌ پێغه‌مبه‌ران و شه‌هيدان كه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ نزيكن ، خواى گه‌وره‌ وه‌ڵاميان  ده‌داته‌وه‌ كاتێك كه‌ داواى لێده‌كه‌ن ، وه‌ شه‌فاعه‌تيان قبوڵ ده‌كات كاتێك شه‌فاعه‌تى له‌ لا ده‌كه‌ن ، ئايا بۆ ئێمه‌ باشتر نيه‌ ته‌وه‌سول به‌ جاه‌ و   ڕێزى ئه‌وانه‌وه‌ بكه‌ين و له‌كاتى دوعاكردن ناويان بهێنين ؟ به‌ڵكو خواى گه‌وره‌ وه‌ك ڕێزێك بۆ ئه‌وان  سه‌يرمان بكا و ڕه‌حممان پێ بكات ؟! بۆچى ئێوه‌ ئه‌م جۆره‌ ته‌وه‌سوله‌ قه‌ده‌غه‌ ده‌كه‌ن ، ده‌بينن ئه‌مڕۆ مرۆڤه‌كان له‌ نێوان خۆياندا ئه‌م ته‌وه‌سوله‌  به‌كارى ده‌هێنن ، ئه‌ى بۆچى له‌گه‌ڵ په‌روه‌ردگار و په‌رستراويان به‌كار نه‌هێنن ؟

وه‌ڵام :

شێخ ئه‌لبانى(ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت)  ده‌ڵێت :  به‌ڕاستى ئێوه‌  خواى گه‌وره‌ قياس ده‌كه‌نه‌ سه‌ر دروستكراوه‌كانى ، وه‌ ئه‌و خوايه‌ى كه‌ ڕاگرى ئاسمانه‌كان و زه‌ويه‌ ، وه‌ حاكمترينى حاكمانه‌ ، وه‌ دادپه‌روه‌رترينى داد په‌روه‌رانه‌ ، وه‌ زۆر به‌ به‌زه‌يى وبه‌ڕه‌حمه‌ ، ئيتر ده‌يشوبهێنن به‌و حاكمه‌ سته‌مكار و بێ ڕه‌حمانه‌ ، ئه‌وانه‌ى ئاوڕ له‌ مه‌سله‌حه‌تى ژێر ده‌سته‌كانيان ناده‌نه‌وه‌ ئه‌وانه‌ى له‌ نێوان خۆيان و ژێر ده‌سته‌كانيان په‌رده‌ و ڕێگريان داناوه‌ و ناتوانى پێيان بگه‌يت ته‌نها به‌ واسته‌و وه‌سيله‌يه‌ك نه‌بێت ، ئه‌و واسته‌كاره‌ش ڕازى ده‌كرێت به‌ چه‌ندين ڕيشوه‌و ديارى ، وه‌ خۆتى بۆ ملكه‌چ ده‌كه‌يت و زه‌ليل ده‌كه‌يت و به‌هه‌ر شێوه‌يه‌ك بێت ڕازى ده‌كه‌يت و خۆتى لێ نزيك ده‌كه‌يته‌وه‌ ، ئايه‌ ئێوه‌ بيرتان نه‌كردۆته‌وه‌ كاتێك ئێوه‌ ئه‌م كاره‌ ده‌كه‌ن به‌م كاره‌ ته‌عن له‌ په‌روه‌ردگارتان ده‌ده‌ن و لۆمه‌ى ده‌كه‌ن ، وه‌ وه‌سفى ده‌كه‌ن به‌ سيفاتێك كه‌ ڕقى لێيه‌و پێى ناخۆشه‌ ؟  ئايه‌ به‌ خه‌ياڵتان نه‌هاتووه‌ كه‌ ئێوه‌ خواى گه‌وره‌ به‌ ناشرينترين سيفات  وه‌سف ده‌كه‌ن كاتێك قياسى ده‌كه‌ن به‌ حاكمه‌ سته‌مكاره‌كان ، ئه‌وانه‌ى به‌ زه‌بر وسته‌م خۆيان به‌سه‌ر خه‌ڵكيدا سه‌پاندووه‌ ؟ چۆن دينه‌كه‌تان ئه‌م كاره‌ به‌ دروست ده‌زانێت؟ وه‌ چۆن ئه‌م كاره‌تان يه‌كده‌گرێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه‌وا واجبه‌ له‌سه‌رتان په‌روه‌ردگارتان به‌ گه‌وره‌ و پاك و پيرۆز دابنێن و به‌ دوورى بگرن له‌ گشت سيفاتێكى ناشياو ؟! ئه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى ئه‌م جۆره‌ لێكدانه‌وه‌تان هه‌يه‌ ئێوه‌ له‌ قسه‌كانتاندا فه‌خرو شانازى به‌ عومه‌رى كوڕى خه‌تاب ده‌كه‌ن زۆر به‌ چاكى وه‌سفى ده‌كه‌ن و ڕێزى ده‌گرن و بۆ خه‌ڵكى ڕوون ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ كسێكى خۆ به‌كه‌م گربووه‌و خۆى به‌ گه‌وره‌ دانه‌ناوه‌ ، كه‌سێك بووه‌ له‌ خه‌ڵكى نزيك بووه‌ ، لاوازترينى خه‌ڵكى ده‌يتوانى بچێت له‌ گه‌ڵى قسه‌ بكات و بيبينێت ، كه‌سێكى ده‌شته‌كى نه‌زان ده‌هاته‌ لاى و  به‌ بێ واسته‌ و په‌رده‌ قسه‌ى له‌ گه‌ڵ ده‌كرد ، سه‌يرى پێداويستيه‌كه‌ى ده‌كرد ئه‌گه‌ر حه‌ق بوايه‌ كاره‌كه‌ى بۆ جێ به‌جێده‌كرد ، ئايه‌ ئه‌م جۆره‌ حاكمانه‌ خێرتر و چاكترن ، يان ئه‌و جۆره‌ حاكمانه‌ى نموونه‌ى خواى گه‌وره‌تان پێهێناوه‌ته‌وه‌ له‌ حاكمه‌ سته‌مكاره‌كان ؟!

ئێوه‌ چيتانه‌ چۆن حوكم ده‌كه‌ن ؟

ئايه‌ عه‌قڵتان بۆ كوێ ڕۆيشتووه‌ ؟ وه‌ ئايه‌ بيركردنه‌وه‌تان له‌ كوێ وون بووه‌ ؟

چۆن دروسته‌ بۆ ئێوه‌ خواى گه‌وره‌ بشوبهێنن به‌ مه‌لىكێكى زاڵم ؟ يان چۆن شه‌يتان ئێوه‌ى تێكدا به‌ ناشرينى قياس كردنى خواى گه‌وره‌ به‌ ئه‌ميرێكى زاڵم ؟

ئه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى ئه‌م جۆر بيركردنه‌وه‌تان هه‌يه‌ ئه‌گه‌ر ئێوه‌ خواى گه‌وره‌ به‌ دادپه‌روه‌رترين و به‌ ته‌قواترين و چاكترينى دروستكراوه‌كانى بشوبهێنن ئه‌وه‌ كافر ده‌بن ، ئه‌ى چۆن ده‌بێت به‌ سته‌مكارترين و پيسترينى خه‌ڵكى بشوبهێنن ؟

ئه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى ئه‌م جۆره‌ لێكدانه‌وه‌يه‌تان هه‌يه‌ ئه‌گه‌ر په‌روه‌ردگارتان به‌ عومه‌رى كوڕى خه‌تابيش بشوبهێنن كه‌ كه‌سێكى دادپه‌روه‌ر و به‌ ته‌قوا بووه‌ ئه‌وه‌ ئێوه‌ كه‌وتوونه‌ته‌  ناو شرك ، شه‌يتان چۆن به‌ هيلاكى بردوون ، ويلێكردوون كه‌ قياسى په‌روه‌ردگارتان بكه‌ن به‌سه‌ر سته‌مكار و خراپه‌كاران له‌ مه‌ليك و ئه‌ميرو وه‌زيره‌كان ؟ (التوسل أنواعه وأحكامه:154).

ـ وه‌ ئيمامى ئه‌بو حه‌نيفه‌ش ته‌وه‌سولى بيدعه‌ و داهێنراوى به‌ خراپ داناوه‌و فه‌رموويه‌تى (أكره أن يُسألَ اللهَ إلا بالله ) . كما فى الدر المختار وغيره من كتب الحنفية (السلسلة الضعيفة:1/76). واته‌ : پێم ناخۆشه‌ داوا له‌ خوا بكرێت به‌ غه‌يرى خوا ، به‌ڵكو ده‌بێت ته‌نها داوا له‌ خوا بكرێت .

وه‌ سه‌باره‌ت به‌ ته‌وه‌سول كردنى ئيمامى شافعى به‌ ئيمامى ئه‌بو حه‌نيفه‌ ئه‌مه‌ له‌ ڕيوايه‌تێكى لاوازدا واريد بووه‌ به‌ڵكو ڕيوايه‌ته‌كه‌ هه‌ر باتيڵه‌ ، كه‌ له‌ ڕێگه‌ى عومه‌رى كوڕى ئيسحاقى كوڕى ئيبراهيم هاتووه‌و وتوويه‌تى : (سمعت الشافعى يقول : إنى لأتبرك بأبى حنيفة وأجيء إلى قبره فى كل يوم يعنى زائرا فإذا عرضت لى حاجة صليت ركعتين وجئت إلى قبره وسألت الله تعالى الحاجة عنده فما تبعد عنى حتى تقضي) وقد ذكر ابن تيمية فى اقتضاء الصراط المستقيم : أن هذا كذب معلوم فالشافعى لما قدم بغداد لم يكن ببغداد قبر ينتاب للدعاء عنده البتة بل ولم يكن هذا على عهد الشافعى معروفا . السلسلة الضعيفة:1/76. واته‌: گوێم له‌ شافيعى بوو ده‌يفه‌رموو : من ته‌به‌روك به‌ ئه‌بو حه‌نيفه‌ ده‌كه‌م و هه‌موو ڕۆژێك  ده‌چمه‌ لاى قه‌بره‌كه‌ى ، هه‌ر كاتێك كارێكم بۆ دروست بوو ، دوو ركه‌عه‌ت نوێژ ده‌كه‌م و ده‌چمه‌ لاى قه‌بره‌كه‌ى داواى پێداويستيه‌كه‌م  له‌لاى گۆڕه‌كه‌ى ده‌كه‌م و له‌ گۆڕه‌كه‌ى دوور ناكه‌ومه‌وه‌ تا پێداويستيه‌كه‌م  بۆجێ به‌جێده‌بێت . ئيمامى ئيبن ته‌يميه‌ له‌ كتابى (اقتضاء الصراط المستقيم) له‌و باره‌وه‌ فه‌رموويه‌تى : ئه‌م چيرۆكه‌ درۆيه‌كى مه‌علومه‌ ، ئيمامى شافعى كاتێك هاته‌ به‌غداد له‌وێ هيچ قه‌برێك نه‌بوو دوعاى له‌لا بكرێت به‌ڵكو ئه‌مه‌ له‌سه‌رده‌مى شافعى هه‌ر نه‌زاندراوه‌(السلسلة الضعيفة:1/76).

ئامادەكردنی مامۆستا : هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى