حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا پێناسه‌ى (بيدعه) له زمانه‌وانى و شه‌رعدا
ــ پێناسه‌ى بيدعه له زمانه‌وانيدا : ئيمامى (طَرطُوشي) ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ده‌ڵێت : بيدعه له زمانه‌وانيدا ، واته : هێنانه‌كايه‌وه‌ى شتێك به شێوه‌يه‌ك كه له پێشدا هاوشێوه‌ى نه‌بوبێت ، بۆ نموونه خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ( بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ )البقرة: ١١٧. واته : خواى گه‌وره به ديهێنه‌رى ئاسمانه‌كان و زه‌وييه به شێوه‌يه‌ك كه له پێشدا ئاسمان و زه‌ويه‌كى تر نه‌بووه ئينجا له‌سه‌ر شێوه‌ى ئه‌وانى دروست كردبێت .
له ئايه‌تێكى تردا ده‌فه‌رموێت : ( قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ )الأحقاف: ٩) واته : ئه‌ى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) پێيان بڵێ من يه‌كه‌م پێغه‌مبه‌رو تازه په‌يدابوو نيم له پێغه‌مبه‌ران به شێوه‌يه‌ك له پێش مندا پێغه‌مبه‌رى تر نه‌بووبێت (الحوادث والبدع :40).
ــ پێناسه‌ى بيدعه له شه‌رعدا : ئيمامى شاطِبى ده‌فه‌رموێت: بيدعه بريتى يه له ڕێگايه‌كى داهێنراو له ديندا (نه‌ك له دونيادا) ، ئه‌م ڕێگا داهێنراوه به ڕێگايه‌كى شه‌رعى ده‌چێت (له ڕووى ڕۆيشتن له‌سه‌رى به مه‌به‌ستى عيباده‌ت وپاداشت) ، مه‌به‌ست له ڕۆيشتن له‌سه‌ر ئه‌م ڕێگا داهێنراوه هه‌مان مه‌به‌ستى ڕۆيشتنه له‌سه‌ر ڕێگاى شه‌ريعه‌ت ( كه‌بريتى يه له مه‌به‌ستى عيباده‌ت وپاداشت ونزيك بوونه‌وه له خواى گه‌وره ) الاعتصام : 51/1.
1ـ قال تعالى : (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِيناً). المائدة:3. واته: له ئه‌مڕۆوه ئاينه‌كه‌تانم ته‌واو كرد (گشت شته چاك و خراپه‌كانتان پێ ڕاگه‌يندرا) ، وه نيعمه‌ت و به‌خششى خۆمم بۆ ته‌واو كردن (وه‌كو نيعمه‌تى هيدايه‌ت بۆ ڕێگاى ڕاست ، بۆيه پێويست به هيچ ڕێچكه‌يه‌كى تر ناكات جگه له‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى هاتووه) ، وه ڕازيم كه‌وا ته‌نها ئيسلام ئايين و به‌رنامه‌تان بێت ، ( جگه له ئيسلام خواى گه‌وره پێى ڕازى نيه وه‌كو هه‌ر شتێكى زيادكراو جا به ناوى دينه‌وه بێت يان غه‌يرى دين ، ته‌نها خواى گه‌وره به‌وه ڕازى يه كه خۆى ناردوويه‌تى).
- له‌م ئايه‌ته پيرۆزه دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌وا دينى ئيسلام خواى گه‌وره ته‌واوى كردووه و نوقسانى تێدا نيه ، دينى ئيسلام ته‌نها بريتى يه له قورئانى پيرۆز و فه‌رمووده سه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ر شتێك جگه له قورئان و سوننه‌ت بخرێته ناو دين و بانگه‌شه‌ى چاكيه‌تى بۆ بكرێت ئه‌وه دين نيه و شتێكى زياده و خواى گه‌وره پێى ڕازى نيه ، چونكه خواى گه‌وره به به‌ڵگه‌ى ئه‌م ئايه‌ته پيرۆزه دينى بۆ ئێمه ته‌واو كردووه و پێويستى به زياده نيه، هه‌ر شتێك به‌ناوى دين له ئيسلامدا زياد بكرێت گومانى ئه‌وه‌ى لێ ده‌كرێت كه‌وا دينى ئيسلام نوقسان بێت و ته‌واو نه‌بێت و پێويستى به زياتر له شتى چاك هه‌بێت ، به‌ڵام خواى گه‌وره ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌ى بۆ ئێمه باس كردووه و فه‌رموويه‌تى ئاينه‌كه‌تانم بۆ ته‌واو كردوون و نوقسانى تيانيه و ئه‌گه‌ر ده‌ستى پێوه بگرن ئه‌وه به‌هه‌شت به ده‌ست دێنن و پێويست به شتى زياد ناكات.
2ـ قال تعالى : (اتَّبِعُوا مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ). الاعراف: 3. واته: ئه‌ى خه‌ڵكينه ته‌نها شوێن ئه‌وه بكه‌ون كه له لايه‌ن خواى گه‌وره‌وه بۆتان دابه‌زيووه‌ته خواره‌وه ( كه بريتى يه له قورئان و سوننه‌ت) ، جگه له‌وه‌ى خواى گه‌وره بۆتانى دابه‌زاندووه شوێن هيچ شتێكى تر مه‌كه‌ون ، به‌ڵام ئێوه كه‌م بيرده‌كه‌نه‌وه‌و په‌ند وه‌رده‌گرن .
به‌ڕێزان له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا خواى گه‌وره فرمانمان پێده‌كات كه‌وا ته‌نها شوێن ئه‌م وه‌حيه بكه‌وين كه دايبه‌زاندووه ، وه ئه‌وه‌ى خواى گه‌وره دايبه‌زاندووه له وه‌حى بريتى يه له قورئان و فه‌رمووده‌ى صه‌حيح ، كه‌واته به به‌ڵگه‌ى ئه‌م ئايه‌ته پيرۆزه هه‌ر شتێك به‌ناوى دين بكرێت و له قورئان و فه‌رمووده‌ى صه‌حيح دا نه‌بێت ئه‌وه بۆ ئێمه نيه شوێنى بكه‌وين و كارى پێ بكه‌ين و به شتێكى خێرو چاكى بزانين .
3ـ وه له ئايه‌تێكى تر دا ده‌فه‌رموێت: (وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِى مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ). الانعام: 153. واته: به‌ڕاستى ئه‌مه ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى منه (كه ئيسلامه) شوێنى بكه‌ون ، شوێن ڕێچكه‌كانى تر مه‌كه‌ون بۆ ئه‌وه‌ى له ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى خوا لاتان نه‌ده‌ن و په‌رته‌وازه‌تان نه‌كه‌ن ، خواى گه‌وره ئامۆژگاريتان ده‌كات به شوێن كه‌وتنى ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى بۆ ئه‌وه‌ى پارێزگاربن و شوێن ڕێگا چه‌وته‌كان نه‌كه‌ون .
- خواى گه‌وره له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌شدا فرمانى پێكردووين كه‌وا ته‌نها شوێن ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى بكه‌وين كه بريتى يه له ئيسلام وه ئيسلاميش بريتى يه له قورئان و سونه‌ت ، وه پاشان نه‌هى لێ كردووين له شوێن كه‌وتنى ڕێگه چه‌وته‌كان كه بريتين له‌و ڕێگايانه‌ى لايان داوه له ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له فه‌رمووده‌يه‌كى صه‌حيحدا فه‌رموويه‌تى:
ئومه‌ته‌كه‌م ده‌بێت به حه‌فتاو سێ فيرقه ، گشتيان بۆ ئاگره ته‌نها يه‌كيان نه‌بێت ، هاوه‌ڵه به‌ڕێزه‌كان فه‌رموويان ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كێن ئه‌و كه‌سانه‌ى ڕزگاريان بووه و ناچنه دۆزه‌خه‌وه ؟ فه‌رمووى: ئه‌و كه‌سانه‌ن ده‌ست به سونه‌تى من و هاوه‌ڵانم ده‌گرن له‌سه‌ر ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام ده‌ڕۆن وه‌كو خۆى به‌بێ زياد و كه‌م ، بێگومان فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هاته جێ له دواى وه‌فات بوونى چه‌ندين گروپى بيدعه‌چى به‌ناوى دين په‌يدا بوون و له ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام لاياندا ، بۆ نموونه: گروپێكى بيدعه‌چى په‌يدا بوون به‌ناوى خه‌واريج يه‌كێك له بيدعه‌كانيان ئه‌وه بوو موسوڵمانانيان به كافر داده‌نا و خوێنيان حه‌ڵاڵ ده‌كردن ، بهم بيدعه نه‌وه‌ستان هه‌تا ئيمامى عوسمان ئيمامى عه‌ليان شه‌هيد كرد ( ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) چه‌ندين گروپى تر په‌يدا بوون به‌ناوى دين وه‌كو شيعه و قه‌ده‌رى و جه‌برى و جه‌همى و مورجيئه و سۆفى و موعته‌زيله و ئه‌شعه‌رى و ماتوريدى و چه‌ندين گروپى تر ، هه‌ر يه‌ك له‌م گروپانه هاتن به چه‌ند بيدعه‌يه‌كه‌وه بێ ئه‌وه‌ى هيچ به‌ڵگه‌يه‌كيان پێ بێت له قورئان و فه‌رمووده ، بۆيه واجبه له‌سه‌رمان ته‌نها شوێن ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام بكه‌وين كه بريتى يه له‌و ڕێگايه‌ى كه پێغه‌مبه‌ر و ( صلی الله علیه وسلم ) هاوه‌ڵانى له‌سه‌ر بووه .
4- قال تعالى :(قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ )(آل‌عمران :٣١). واته : ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به ئيمانداران بڵێ ئه‌گه‌ر ئێوه خواتان خۆش ده‌وێت ده شوێنى من بكه‌ون و له‌فرمانى من ده‌رمه‌چن ئه‌وكاته خواش ئێوه‌ى خۆش ده‌وێت و له گوناهو هه‌ڵه‌كانيشتان خۆش ده‌بێت ، ئه‌و خوايه لێخۆشبوو و ميهره‌بانه .
5- وقال تعالي: {وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}. سورة الحشر آية: 7. واته : هه‌ر شتێك پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى به‌خشيون و فرمانى پێ كردوون لێى وه‌ر بگرن و گوێڕايه‌ڵى بكه‌ن ، وه قه‌ده‌غه‌ى هه‌ر شتێكى لێ كردن مه‌يكه‌ن و وازى لێ بهێنن .
6- وقال تعالي: {فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ} [النور: 63]. واته : با ئاگاداربن و بترسن ئه‌وكه‌سانه‌ى پێچه‌وانه‌ى فرمانى پێغه‌مبه‌رى خوا ده‌كه‌ن ( صلی الله علیه وسلم ) به تووش بوونى به‌ڵاو تاقيكردنه‌وه‌ى ترسناك (له‌دونيادا) ، يان تووشى سزايه‌كى زۆر به‌ئێش بن .
7- قال الله تعالي: {فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُديً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}. سورة القصص آية: 50. واته : ئه‌گه‌ر گوێڕايه‌ڵييان نه‌كرديت و وه‌ڵاميان نه‌دايته‌وه ئه‌وه بزانه كه‌وا ئه‌وان ته‌نها شوێن هه‌واو ئاره‌زووى خۆيان ده‌كه‌ون ، وه كێ له‌وكه‌سه گومڕاتره كه شوێن ئاره‌زووى خۆى بكه‌وێت به بێ هيدايه‌ت و ڕێنمويى له لايه‌ن خواوه ، بێگومان خوا هيدايه‌ت و ڕێنمويى كه‌سانى سته‌مكار نادات .
8- قال الله تعالي: {يَا دَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِى الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ} ص: 26. واته : ئه‌ى داود به‌ڕاستى ئێمه تۆمان كردۆته جێنيشين له‌سه‌ر زه‌ويدا ، فه‌رمان ڕه‌وايى له‌نێوان خه‌ڵكدا بكه له‌سه‌ر بنچينه‌ى حه‌ق و ڕاستى ، هه‌رگيز شوێنى ئاره‌زوو مه‌كه‌وه ، تا نه‌بێته مايه‌ى گومڕا بوون و لادانت له‌ڕێگاى خوا .
به‌ڵگه له‌فه‌رمووده سه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له‌ديندا
چه‌ند به‌ڵگه‌يه‌كى سه‌حيح له‌فه‌رمووده سه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا :-
1ـ عَنْ عَائِشَةَ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا ، قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) : مَنْ أَحْدَثَ فِى أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ فِيهِ فَهُوَ رَدٌّ . البخارى : 2697 ، ومسلم: 4589. واته: له عائيشه دايكى باوه‌ڕدارانه‌وه ( ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌ر كه‌سێك شتێك له دينى ئێمه‌دا دا بهێنێ له كاتێكدا ئه‌م شته داهێنراوه له ديندا نه‌بوو ئه‌وه ڕه‌دكراوه‌يه و قه‌بول كراو نيه .
2ـ عَنْ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ « مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ ». البخارى : 20 ، ومسلم: 4590. واته: له عائيشه‌ى دايكى باوه‌ڕدارانه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌ر كه‌سێك كرده‌وه‌يه‌ك (به‌ناوى دين) بكات ، ئه‌م كرده‌وه‌يه فرمانى ئێمه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت ئه‌وه ڕه‌ت كراوه‌يه .
- كه‌واته هه‌ر عيباده‌تێك به‌ناوى خێرو چاكه بكرێت و به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت ئه‌وه ئه‌و عيباده‌ته ڕه‌ت كراوه‌يه‌و قه‌بوڵ نيه.
3 ـ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) إِذَا خَطَبَ احْمَرَّتْ عَيْنَاهُ وَعَلاَ صَوْتُهُ وَاشْتَدَّ غَضَبُهُ حَتَّى كَأَنَّهُ مُنْذِرُ جَيْشٍ يَقُولُ « صَبَّحَكُمْ وَمَسَّاكُمْ ». وَيَقُولُ « بُعِثْتُ أَنَا وَالسَّاعَةَ كَهَاتَيْنِ ». وَيَقْرُنُ بَيْنَ إِصْبَعَيْهِ السَّبَّابَةِ وَالْوُسْطَى وَيَقُولُ « أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ خَيْرَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَخَيْرُ الْهُدَى هُدَى مُحَمَّدٍ وَشَرُّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ ».صحيح مسلم: 2042. واته: له جابرى كورى عبدالله وه رظى الله عنه فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ركاتێك ووتارى بخوێندبايه‌وه چاوه‌كانى سوور هه‌ڵده‌گه‌ڕا ، وه ده‌نگى به‌رز ده‌بوو ، وه زۆر تووڕه ده‌بوو وه‌كو ئاگاداركه‌ره‌وه‌ى سوپايه‌ك وابوو له‌به‌سه‌ردادانى دوژمنيان له به‌ره‌به‌ياندا يان له ئێواره ، وه ده‌يفه‌رموو : من و قيامه‌ت نێردراوين وه‌كو ئه‌م دووپه‌نجه‌يه له نزيكيدا (په‌نجه‌ى شايه‌تمان وناوه‌ڕاستى ده‌گه‌ياند به يه‌ك ) وه ده‌يفه‌رموو : باشترين قسه كتابه‌كه‌ى خواى گه‌وره‌يه كه (قورئانه) ، وه‌باشترين ڕێباز ڕێبازى پێغه‌مبه‌رى خوايه ( صلی الله علیه وسلم ) ، وه خراپترين شت شته نوێ و داهێنراوه‌كانن ، گشت شتێكى داهێنراويش له ديندا گومڕاييه .
4 ـ عَنْ مُعَاوِيَةَ رضى الله عنه أَنَّهُ قَالَ: أَلَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَامَ فِينَا فَقَالَ :( أَلَا إِنَّ مَنْ قَبلَكُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ افْتَرَقُوا عَلَى اثْنَتَيْنِ وَسَبْعِينَ مِلَّةً ، وَإِنَّ هَذِهِ الْمِلَّةَ سَتَفْتَرِقُ عَلَى ثَلَاثٍ وَسَبْعِينَ: ثِنْتَانِ وَسَبْعُونَ فِى النَّارِ وَوَاحِدَةٌ فِى الْجَنَّةِ وَهِىَ الْجَمَاعَةُ" زَادَ فِى رِوَايَةٍ "وَإِنَّهُ سَيَخْرُجُ مِنْ أُمَّتِى أَقْوَامٌ تَتَجَارَى بِهِمْ تِلْكَ الْأَهْوَاءِ كَمَا يَتَجَارَى الْكَلْبُ لِصَاحِبِهِ" وَفِى لَفْظٍ "بِصَاحِبِهِ ، لَا يَبْقَى مِنْهُ عِرْقٌ وَلَا مِفْصَلٌ إِلَّا دَخَلَهُ ) . الصحيحة: 204. واته : له موعاويه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌ناوماندا هه‌ستايه‌وه و فه‌رمووى : بزانن كه‌وا ئه‌وانه‌ى پێش ئێوه له ئه‌هلى كيتاب به‌ش به‌ش وپارچه پارچه بوون بۆ حه‌فتاو دوو فيرقه ، وه ئه‌و ئوممه‌ته ( ئوممه‌تى ئيسلام) به‌ش به‌ش ده‌بێت بۆ حه‌فتاو سێ فيرقه ، حه‌فتاو دوويان بۆ ئاگره وه يه‌كيان بۆ به‌هه‌شته كه بريتين له‌و جه‌ماعه‌ته‌ى له سه‌ر سوننه‌ت وڕێبازى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌ڕۆن ، وه هه‌ندێك كه‌س له ئوممه‌ته‌كه‌م په‌يدا ده‌بن هه‌واو ئاره‌زوويان (له بيدعه و خوڕافيات و شوبوهات و شه‌هه‌وات ) له‌ناو لاشه‌يان ده‌ڕوات هه‌روه‌كو چۆن نه‌خۆشى سه‌گى هار له‌ناو لاشه‌ى خاوه‌نه‌كه‌ى دێت وده‌چێت به‌هۆى قه‌پ گرتنى به شێوه‌يه‌ك كه هيچ ده‌ماروجومگه‌يه‌كى نامێنێت ئيللا ئه‌م نه‌خۆشيه‌ى ده‌چێته ناو .
5ـ وَعَن الْعِرْبَاض بن سَارِيَة قَالَ : صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ذَاتَ يَوْمٍ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَوَعَظَنَا مَوْعِظَةً بَلِيغَةً ذَرَفَتْ مِنْهَا الْعُيُونُ وَوَجِلَتْ مِنْهَا الْقُلُوبُ فَقَالَ رَجُلٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَأَنَّ هَذِهِ مَوْعِظَةُ مُوَدِّعٍ فَأَوْصِنَا قَالَ: «أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ كَانَ عبدا حَبَشِيًّا فَإِنَّهُ من يَعش مِنْكُم يرى اخْتِلَافًا كَثِيرًا فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِى وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ» . ((الصحيحة)) (937 و 3007) . واته : له عيڕبازى كوڕى ساريه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : ڕۆژێكيان پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژى بۆ كردين ، پاشان ڕووى تێكردين و ئامۆژگارييه‌كى زۆر كاريگه‌رى پێ ڕاگه‌ياندين ، چاوه‌كان به‌هۆى ئه‌م ئامۆژگارييه فرمێسكيان لێده‌هاته خواره‌وه ، وه دڵه‌كان پێى ده‌هاتنه له‌رزين ، پياوێك وتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌م ئامۆژگارييه وه‌كو ئامۆژگارى ماڵئاوايى وايه ، وه‌سيه‌تمان پێ بكه ، فه‌رمووى : وه‌سيه‌تتان ده‌كه‌م به ته‌قواى خواى گه‌وره ، وه به گوێڕايه‌ڵى كاربه‌ده‌ستان ئه‌گه‌ر عه‌بدێكى حه‌به‌شيش بێت ، هه‌ر يه‌ك له ئێوه بژيێت له دواى من ناكۆكيه‌كى زۆر ده‌بينێت ، له‌وكاته‌دا ده‌ست بگرن به‌سوننه‌تى من وسوننه‌تى جێنشينه هيدايه‌تدراوه‌كان (أبوبكر وعمر و عثمان و على) ،ده‌ستى پێوه بگرن وبه‌ددانى خڕێنه‌ى دوواوه توند قه‌پى پێوه بگرن وبه‌رى نه‌ده‌ن ، وه وشيار بن له گشت شتێكى تازه‌و نوێ له ديندا (كه‌به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت) ، چونكه هه‌موو شتێكى تازه‌و نوێ كه له ديندا داهێنراوو بيدعه‌يه ، وه‌گشت بيدعه‌يه‌كيش له ديندا گومڕاييه .
6 ـ قال رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ): «قَدْ تَرَكْتُكُمْ عَلَى الْبَيْضَاءِ لَيْلُهَا كَنَهَارِهَا، لَا يَزِيغُ عَنْهَا بَعْدِى إِلَّا هَالِكٌ، مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ فَسَيَرَى اخْتِلَافًا كَثِيرًا، فَعَلَيْكُمْ بِمَا عَرَفْتُمْ مِنْ سُنَّتِي، وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ، عَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَعَلَيْكُمْ بِالطَّاعَةِ، وَإِنْ عَبْدًا حَبَشِيًّا، فَإِنَّمَا الْمُؤْمِنُ كَالْجَمَلِ الْأَنِفِ، حَيْثُمَا قِيدَ انْقَادَ». الصحيحة: 936 . واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئێوه‌م له‌سه‌ر ڕێگايه‌كى ڕوون و ئاشكرا به‌جێ هێشتوون شه‌وه‌كه‌ى وه‌كو ڕۆژ وايه (له‌ڕوناكيدا) ، هيچ كه‌سێك له‌و ڕێگايه لانادات ته‌نها كه‌سانى به هيلاك چوو نه‌بن ، وه‌هه‌ركه‌سێك له ئێوه بژێت وته‌مه‌نى درێژ بێت ناكۆكيه‌كى زۆر ده‌بينێت (له‌سه‌ر بيدعه‌و خورافات ) ، له‌و كاته‌دا ده‌ست بگرن له‌وه‌ى ده‌زانن له سوننه‌تى من وجێنشينه هيدايه‌تدراوه‌كان ، قه‌پى لێبگرن به ددانى خڕێنه‌ى دواوه‌و ده‌ست به‌ردارى مه‌بن ، وه‌فه‌رمانتان پێده‌كه‌م به گوێڕايه‌لى كاربه‌ده‌ستانتان (له‌چاكه‌دا) ئه‌گه‌رچى عه‌بدێكى حه‌به‌شيش بێت ، مرۆڤى باوه‌ڕدار وه‌كو وشترى ڕێشمه‌كراو وايه بۆ هه‌رلايه‌ك ڕابكێشرێت مل كه‌چ ده‌بێت وگوێڕايه‌ل ده‌بێت .
7ـ عَنْ أَبِى بَرْزَةَ ، عَنِ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ : إِنَّ مِمَّا أَخْشَى عَلَيْكُمْ شَهَوَاتِ الْغَيِّ فِى بُطُونِكُمْ وَفُرُوجِكُمْ وَمُضِلاَّتِ الْهَوَى . صحيح الترغيب والترهيب: 2143. واته : له ئه‌بو به‌رزه‌وه وه رچى الله عنه فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ده‌ترسم لێتان له شه‌هواتى سك و عه‌وره‌تتان كه گومڕاتان بكات ، وه له‌هه‌واو ئاره‌زووى گومڕاكاران (له بيدعه‌و داهێنراوه‌كان) .
8ـ عن أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ رضى الله عنه ، يَقُولُ جَاءَ ثَلاَثَةُ رَهْطٍ إِلَى بُيُوتِ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) يَسْأَلُونَ عَنْ عِبَادَةِ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) ( فَلَمَّا أُخْبِرُوا كَأَنَّهُمْ تَقَالُّوهَا فَقَالُوا وَأَيْنَ نَحْنُ مِنَ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) قَدْ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ قَالَ أَحَدُهُمْ أَمَّا أَنَا فَإِنِّى أُصَلِّى اللَّيْلَ أَبَدًا وَقَالَ آخَرُ أَنَا أَصُومُ الدَّهْرَ ، وَلاَ أُفْطِرُ وَقَالَ آخَرُ أَنَا أَعْتَزِلُ النِّسَاءَ فَلاَ أَتَزَوَّجُ أَبَدًا فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) فَقَالَ : أَنْتُمُ الَّذِينَ قُلْتُمْ كَذَا وَكَذَا أَمَا وَاللَّهِ إِنِّى لأَخْشَاكُمْ لِلَّهِ وَأَتْقَاكُمْ لَهُ لَكِنِّى أَصُومُ وَأُفْطِرُ وَأُصَلِّى وَأَرْقُدُ وَأَتَزَوَّجُ النِّسَاءَ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِى فَلَيْسَ مِنِّى ) صحيح البخارى : 5063 ، ومسلم: 3469. واته : له ئه‌نه‌سى كوڕى ماليكه‌وه رظى الله عنه فه‌رمووى : سێ پياو هاتنه ماڵه‌كانى خێزانه‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) پرسياريان كرد سه‌باره‌ت به عيباده‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ، كاتێك خێزانه‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌واڵى عيباده‌تى پێغه‌مبه‌رى خوايان ( صلی الله علیه وسلم ) پێدان ، ئه‌م سێ كه‌سه وه‌كو ئه‌وه وابوون كه عيباده‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به زۆر نه‌زانن وپێيان كه‌م بێت ، وتيان ئێمه له كوێ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له كوێ ،پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) خواى گه‌وره له گشت گوناهه‌كانى پێشوو و داهاتوى خۆشبووه ، بۆيه يه‌كيان وتى : من به به‌رده‌وامى هه‌موو شه‌وێك شه‌ونوێژ ده‌كه‌م و ناخه‌وم ،ئه‌ويتريان وتى : منيش هه‌موو ڕۆژه‌كانى ساڵ به بێ پچڕان به ڕۆژوو ده‌بم و هيچ ڕۆژێك ناشكێنم ، وه ئه‌ويتريان ووتى : منيش واز له ئافره‌تان ده‌هێنم و هه‌رگيز ژن ناهێنم ،پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئايه ئێوه‌ن ئه‌م قسانه‌تان وتووه ؟ ، سوێند به الله من له هه‌مووتان له خوا ترستر و به‌ته‌قواترم ، به‌ڵام من به ڕۆژوو ده‌بم وبه‌ڕۆژيش نابم (هه‌ندێك ڕۆژ) ، وه به‌شێكى شه‌و نوێژ ده‌كه‌م وبه‌شێكيشى ده‌خه‌وم ، وه ژنيش ده‌هێنم ، هه‌ركه‌سێك بێ پێويست بێت ولابدات له سوننه‌ت وڕێبازى من ئه‌وه له‌من نيه .
ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه به‌ڵگه‌يه‌كى زۆر به‌هێزه له‌سه‌ر نادروستيه‌تى (بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له‌ديندا) واته : به چاك دانانى كارێك به‌ناوى عيباده‌ت له ديندا به بێ ئه‌وه‌ى هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى له‌سه‌ر بێت ، ده‌بينين هه‌ريه‌ك له‌م سێ پياوه به بۆچوونى خۆيان كارێكى چاك وعيباده‌ت ده‌كه‌ن كه به ڕۆژوو بوون وشه‌ونوێژكردن به بێ نوستن و ژن نه‌هێنانه به مه‌به‌ستى خۆ يه‌كلاكردنه‌وه و وازهێنان له خۆشيه‌كانى دونيا و عيباده‌تكردن بۆ خواى گه‌وره ، به‌ڵام پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) لێى قه‌بوڵ نه‌كردن چونكه كاره‌كانيان موافقى سونه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌بوو و نه‌هى لێكردن و فه‌رمووى هه‌ركه‌سێك له سوننه‌تى من لابدات ئه‌وه له من نيه ، كه‌واته هه‌ر كارێك بكرێت به‌ناوى عيباده‌ت به بێ ئه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فرمانى پێكردبێت يان ئه‌نجامى دابێت ئه‌وه قه‌بوڵ نيه‌و لادانه له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ، وه‌ك : مه‌ولودكرن ، وه خوێندنى سوره‌تى فاتيحه بۆ مردوو له ته‌عزيه ، وه دوو ركعات نوێژى پێش ووتارى جومعه ، وه كه‌باركردن له شه‌وانى جومعه له سه‌ر مايك به ده‌نگێكى به‌رز ، وه سه‌ڵاوات دان له‌كاتى ته‌وقه‌كردن ، ئه‌مانه‌و چه‌ندين بيدعه‌ى تر كه به‌ربڵاون له‌ناو موسڵماناندا .
10 ـ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ): "إِنَّ اللَّهَ حَجَبَ التَّوْبَةَ عَنْ كُلِّ صَاحِبِ بِدْعَةٍ حَتَّى يَدَعَ بِدْعَتَهُ ".(صحيح)صحيح الرغيب والترهيب: 54. واته : له ئه‌نه‌سى كوڕى ماليكه‌وه رظى الله عنه فه‌رمووى ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : خواى گه‌وره مه‌نعى ته‌وبه‌ى كردووه له گشت بيدعه‌چيه‌ك تا واز له بيدعه‌كه‌ى دێنێت .
- هۆكارى مه‌نعى ته‌وبه‌ى بيدعه‌چى ئه‌وه‌يه مرۆڤى بيدعه‌چى كاتێك ئه‌و بيدعه‌يه‌ى ده‌يكات به چاك وباشى ده‌زانێت بۆيه شه‌يتان فريوى ده‌دات واى لێده‌كات واز له بيدعه‌كه‌ى نه‌هێنێت .
11ـ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ): (إِنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ شِرَّةً وَإِنَّ لِكُلِّ شِرَّةٍ فَتْرَةً فَمَنْ كَانَتْ شِرَّتُهُ إِلَى سُنَّتِى فَقَدْ اهتدى وَمَنْ كَانَتْ شِرَّتُهُ إلى غير ذلك فقد أهلك ) ( صحيح ): 2152 فى صحيح الجامع. واته : له عبدالله ى كوڕى عه‌مره‌وه ڕزاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : بۆ هه‌موو كارێك له سه‌ره‌تادا گه‌رم وگوڕيه‌ك هه‌يه ، وه بۆ هه‌موو كارێكى گه‌رم وگوڕ ساردبوونه‌وه‌و لاوازييه‌ك هه‌يه ، هه‌ركه‌سێك گه‌رم وگوڕيه‌كه‌ى به‌ره‌و سوننه‌تى من بڕوات(كه بريتيه له‌ميانڕه‌وه‌ى) ئه‌وه هيداتدراوه ، وه‌هه‌ركه‌سێك گه‌رم وگوڕيه‌كه‌ى به‌ره‌و غه‌يرى سوننه‌تى من بێت(وه‌كو تووندڕه‌وى يان شلڕه‌وى) ئه‌وه به هيلاك چووه .
ـ به‌ڕێزان له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه ده‌ستگرتن به سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) مايه‌ى هيدايه‌ته و لادان له سوننه‌ته‌كه‌ى مايه‌ى به هيلاك چوون وگومڕاييه .
12ـ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ خَطَّ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) خَطًّا ثُمَّ قَالَ: «هَذَا سَبِيلُ اللَّهِ ثُمَّ خَطَّ خُطُوطًا عَنْ يَمِينِهِ وَعَنْ شِمَالِهِ وَقَالَ هَذِهِ سُبُلٌ عَلَى كُلِّ سَبِيلٍ مِنْهَا شَيْطَانٌ يَدْعُو إِلَيْهِ» ثمَّ قَرَأَ (إِن هَذَا صِرَاطِى مُسْتَقِيمًا فَاتَّبعُوهُ ولا تتبعوا السُبُلَ فتفرَّقَ بِكُم عن سبيلهِ ) حسن صحيح (الظلال)(16و17). واته : له عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده‌وه رظى الله عنه فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هێڵێكى (ڕاستى) بۆ كێشاين ئينجا فه‌رمووى : ئه‌مه ڕێگاى خواى گه‌وره‌يه ،پاشان چه‌ند چه‌ند هێڵێكى به لاى ڕاست وچه‌پدا كێشاو فه‌رمووى ئه‌مانه چه‌ند ڕێچكه‌يه‌كن ، له‌سه‌ر هه‌ر ڕێچكه‌يه‌ك له‌م ڕێچكانه چه‌ند شه‌يتانێك هه‌يه بانگه‌وازى بۆ ده‌كات ، پاشان ئه‌م ئايه‌ته‌ى خوێنده‌وه : (وأن هَذَا صِرَاطِى مُسْتَقِيمًا فَاتَّبعُوهُ ولا تتبعوا السُبُلَ فتفرَّقَ بِكُم عن سبيلهِ ) . واته : ئه‌مه ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى منه شوێنى بكه‌ون ، وه‌شوێن هيچ ڕێچكه‌يه‌ك نه‌كه‌ون جگه له ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى خواى گه‌وره چونكه ڕێچكه‌كان په‌رته‌وازه‌تان ده‌كات ولاتانده‌دات له ڕێگاى ڕاست .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه واجبه له‌سه‌رمان ته‌نها شوێن ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى خواى گه‌وره بكه‌وين كه بريتى يه له قورئان و سوننه‌ت وخۆمان دووربگرين له گشت ئه‌م ڕێچكانه‌ى له ڕێبازه ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام لايانداوه ، كه بريتين له ڕێچكه داهێنراوه‌كان له لايه‌ن ئه‌هلى بيدعه‌وه ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هێڵى ڕێچكه‌كانى به‌لاى ڕاست وچه‌پى هێڵه ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام دا كێشا بۆ هاوه‌ڵانى بۆ ئه‌وه‌ى بزانرێت كه ئه‌و ڕێچكه چه‌وتانه بريتين له‌و ڕێچكانه‌ى له ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى ئيسلام لاده‌ده‌ن ، بێگومان ئه‌و ڕێچكه چه‌وتانه له دواى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) په‌يدا بوون وه‌ك خه‌واريج ومورجيئه‌و شيعه‌و موعته‌زيله‌و جه‌هه‌مى وقه‌ده‌رى وجه‌برى وصۆفى وئه‌شعه‌رى وماتوريدى ..هتد له بيدعه‌چيه‌كان ، له سه‌رده‌مى خۆشمان وه‌كو ئيخوان موسليمين وقاعيده‌و ته‌كفيرييه‌كان وداعش وحيزبه ئيسلاميه‌كان وهه‌ر گروپ وحيزبێكى ديكه كه له‌سه‌ر ڕێگا ڕاسته‌كه‌ى خوداى گه‌وره نه‌ڕوات كه قورئان وسوننه‌ته به گوێره‌ى كاركردن وتێگه‌يشتنى سه‌حابه به‌ڕێزه‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له عه‌قيده‌و عيبادات و ئه‌خلاق وهه‌ڵس وكه‌وتتدا ، ته‌نها خواى گه‌وره بپه‌رستين و پێغه‌مبه‌ران وپياوچاكان نه‌كه‌ينه شه‌ريكى له هيچ جۆرێك له عيباده‌ته‌كان ، وه ته‌نها شوێن پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بكه‌وين و هيچ شتێكى زياد له ديندا دانه‌هێنين شوێن غه‌يرى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌كه‌وين ، هه‌موومان به‌يه‌كه‌وه ده‌ست به قورئان وسوننه‌ته‌وه بگرين وته‌فره‌قه‌و حيزبايه‌تى نه‌كه‌ين ، ديندارييه‌كه‌شمان به شێوه‌يه‌كى زانستى وميانڕه‌وى بێت و له خۆمانه‌وه كه‌س كافر نه‌كه‌ين وتوندڕه‌ونه‌بين .
13ـ عَنْ عَمْرِو بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: وَقَفَ عَلَيَّ عَبْدُ اللهِ بْنُ مَسْعُودٍ رضى الله عنه وَأَنَا أَقُصُّ فِى الْمَسْجِدِ , فَقَالَ: يَا عَمْرُو , لَقَدِ ابْتَدَعْتَ بِدْعَةً ضَلَالَة , أَوَ إِنَّكَ لَأَهْدَى مِنْ مُحَمَّدٍ ( صلی الله علیه وسلم ) وَأَصْحَابِهِ , قَالَ: فَلَقَدْ رَأَيْتُهُمْ تَفَرَّقُوا عَنِّى , حَتَّى رَأَيْتُ مَكَانِى مَا فِيهِ أَحَدٌ ) رواه الطبرانى فى الكبير بإسنادين أحدهما صحيح ، (صحيح لغيره موقوفا) ، صحيح الرغيب والترهيب: 60. واته : له عه‌مڕى كوڕى زوڕاڕه‌وه فه‌رمووى : عبدالله ى كوڕى مه‌سعود رظى الله عنه له‌سه‌ر سه‌رم ڕاوه‌ستا له‌وكاته‌ى له مزگه‌وت چيرۆكم بۆ خه‌ڵكى ده‌خوێنده‌وه ، پێى فه‌رمووم ئه‌ى عه‌مر : تۆ يان ئه‌وه‌ته بيدعه‌يه‌كى گومڕات داهێناوه ، يان هيدايه‌تدراوترى له محمد ( صلی الله علیه وسلم ) و هاوه‌ڵانى ، عه‌مر وتى بينيم خه‌ڵكى لێم جيا ده‌بووه‌وه هه‌تاوه‌كو هيچ كه‌سێك له لام نه‌ما .
- له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌و بانگخوازانه‌ى بانگه‌وازه‌كه‌يان كورت كردۆته‌وه له ته‌نها چيرۆك گێڕانه‌وه‌و پشتيان كردۆته بانگه‌وازى كردن بۆ ته‌وحيد وسوننه‌ت ئه‌وه كه‌وتوونه‌ته ناو بيدعه‌و شايسته‌ى ئه‌وه نين كه خه‌ڵكى گوێيان لێبگرن ، چونكه ئه‌مه مه‌نهه‌جى پێغه‌مبه‌ران نه‌بووه له بانگه‌وازيه‌كه‌يان (دروودو سه‌لامى خواى گه‌وره‌يان له‌سه‌ربێت) ، پێغه‌مبه‌ران بانگه‌وازى خه‌ڵكيان ده‌كرد بۆ ته‌نها خواپه‌رستى وشوێنكه‌وتنى سوننه‌تيان ، وه دووركه‌وتنه‌وه له په‌رستنى غه‌يرى خواى گه‌وره و شوێن كه‌وتنى گومڕاكه‌ران .
14 ـ عَن جَرِيرٍ رضى الله عنه قال: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) فِى صَدْرِ النَّهَارِ، قَالَ : فَجَاءَهُ قَوْمٌ حُفَاةٌ عُرَاةٌ مُجْتَابِى النِّمَارِ أَوِ الْعَبَاءِ، مُتَقَلِّدِى السُّيُوفِ، عَامَّتُهُمْ مِنْ مُضَرَ، بَلْ كُلُّهُمْ مِنْ مُضَرَ فَتَمَعَّرَ وَجْهُ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) لِمَا رَأَى بِهِمْ مِنَ الْفَاقَةِ، فَدَخَلَ ثُمَّ خَرَجَ، فَأَمَرَ بِلَالًا فَأَذَّنَ وَأَقَامَ، فَصَلَّى ثُمَّ خَطَبَ فَقَالَ: {يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ} [النساء: 1] إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، {إِنَّ اللهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا} [النساء: 1] وَالْآيَةَ الَّتِى فِى الْحَشْرِ: {اتَّقُوا اللهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللهَ} [الحشر: 18] «تَصَدَّقَ رَجُلٌ مِنْ دِينَارِهِ ، مِنْ دِرْهَمِهِ ، مِنْ ثَوْبِهِ ، مِنْ صَاعِ بُرِّهِ ، مِنْ صَاعِ تَمْرِهِ - حَتَّى قَالَ - وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ» قَالَ: فَجَاءَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ بِصُرَّةٍ كَادَتْ كَفُّهُ تَعْجِزُ عَنْهَا ، بَلْ قَدْ عَجَزَتْ ، قَالَ : ثُمَّ تَتَابَعَ النَّاسُ ، حَتَّى رَأَيْتُ كَوْمَيْنِ مِنْ طَعَامٍ وَثِيَابٍ ، حَتَّى رَأَيْتُ وَجْهَ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) يَتَهَلَّلُ ، كَأَنَّهُ مُذْهَبَةٌ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ): «مَنْ سَنَّ فِى الْإِسْلَامِ سُنَّةً حَسَنَةً، فَلَهُ أَجْرُهَا ، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ ، وَمَنْ سَنَّ فِى الْإِسْلَامِ سُنَّةً سَيِّئَةً ، كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْءٌ» رواه مسلم والنسائى وابن ماجه والترمذى باختصار القصة ، (صحيح) صحيح الرغيب والترهيب: 61. واته : له جوره‌يره‌وه رظى الله عنه فه‌رمووى : ئێمه له سه‌ره‌تاى ڕۆژدا له لاى پێغه‌مبه‌رى خوا بووين ( صلی الله علیه وسلم ) ، هه‌ندێك كه‌سى فه‌قيرى جل شوڕ (ڕووت) هاتنه‌لاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) جلى خه‌ت خه‌تى سوفيان له‌به‌ربوو ، شمشێره‌كانيان له مل كرد بوو ، زۆربه‌يان له هۆزى (مضر ) بوون ، به‌ڵكو گشيان له‌وهۆزه بوون ، كاتێك پێًغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌وانى به‌مشێوه‌يه بينى ده‌م وچاوى سوور هه‌ڵگه‌ڕا به‌هۆى ئه‌م هه‌ژاريه‌ى پێيانه‌وه ديار بوو ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) چووه ماڵه‌وه پاشان هاته ده‌ره‌وه فه‌رمانى به بيلال كرد بانگ بدات بۆ نوێژ ، بيلال بانگى داو پاشان قامه‌تى بۆ نوێژ كرد ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژى بۆ كردن دواتر وتارى بۆ خوێندنه‌وه‌و سه‌ره‌تا به‌چه‌ند ئايه‌تێك ده‌ستى پێكرد ، فه‌رمووى : ( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا ) النساء: ١ . واته: ئه‌ى خه‌ڵكينه خۆتان بپارێزن له سزاى په‌روه‌ردگارتان ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌ى كه‌وا ئێوه‌ى له‌يه‌ك نه‌فس دروست كردووه كه ئاده‌مه (درودو سه‌لامى خواى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بێت) وه هه‌ر له‌م نه‌فسه‌ش خێزانه‌كه‌ى ئاده‌مى دروست كردووه ، وه له‌م دووانه پياوان و ئافره‌تى زۆرى دروست كردووه‌و بڵاوى كردوونه‌ته‌وه ، له‌و خوايه بترسن كه به‌ناوهێنانيه‌وه داوا له يه‌كترى ده‌كه‌ن ، وه په‌يوه‌ندى خزمايه‌تى بپارێزن و پته‌وى بكه‌ن چونكه به‌ڕاستى خواى گه‌وره به‌رده‌وام چاودێره به‌سه‌رتانه‌وه .
وه فه‌رمووى : ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ) الحشر: ١٨ . واته : ئه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى باوه‌ڕتان هێناوه له‌خوا بترسن و سه‌ر پێچى فران و نه‌هيه‌كانى مه‌كه‌ن ، وه با هه‌موو كه‌سێك سه‌ير بكات و بزانێت چى بۆ سبه‌ى له‌كردارى چاكدا ده‌ست پێشخه‌رى كردووه ، هه‌ميشه‌و به‌رده‌وام ته‌قواى خواى گه‌وره بكه‌ن چونكه به‌ڕاستى خواى گه‌وره زۆر به ئاگايه به‌هه‌موو ئه‌و كارو كرده‌وانه‌ى ئه‌نجامى ده‌ده‌ن .
له دواى وتاره‌كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئامۆژگاريكردن بۆ خێروماڵ به‌خشين ، پياوى واهه‌بوو دينارێكى ده‌كرده خێر ، هه‌بوو درهه‌مێكى ده‌كرده خێر ، هه‌بوو جله‌كه‌ى ده‌كرده خێر و هه‌بوو چوار مشت له گه‌نمى ده‌كرده خێر ، وه كه‌سى وا هه‌بوو چوار مشت خورماى ده‌كرده خێر هه‌تا پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) پێى ده‌فه‌رموون خێر بكه‌ن ئه‌گه‌ر به له‌ته خورمايه‌كيش بێت ، ئينجا پياوێكى ئه‌نسارى خه‌ڵكى شارى مه‌دينه هات به كيسه‌يه‌كى پڕ له شت ومه‌ك نزيك بوو پێى هه‌ڵنه‌ده‌گيرا ، به‌ڵكو هه‌رپێشى هه‌ڵنه‌ده‌گيرا ، ئينجا كاتێك خه‌ڵكى ئه‌م پياوه‌يان به‌وشێوه‌يه بينى كه به‌دڵفراوانيه‌كى زۆره‌وه ماڵ ده‌به‌خشێت يه‌كسه‌ر ئه‌وانيش ده‌ستيانكرد به به‌خشين هه‌تا بينيم دوو كۆمه‌ڵه شتومه‌ك به‌سه‌ريه‌كدا له خواردن وپۆشاك كۆ بووه‌وه ، بينيم پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له خۆشيان وه‌كو زێڕ ده‌دره‌وشايه‌وه ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى هه‌ركه‌سێك رێگه‌يه‌ك له ئيسلامدا بگرێته به‌ر كه ئه‌م ڕێگه‌يه له شه‌رعدا ڕێگه‌يه‌كى به چاك داندراو بێت (به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر بێت وه‌ك ماڵبه‌خشينه‌كه ) خه‌ڵكيش چاوى لێبكه‌ن وشوێنى بكه‌ون ، ئه‌وه ئه‌جرو پاداشتى بۆ ده‌نوسرێت وه ئه‌جرو پاداشتى ئه‌و كه‌سانه‌شى بۆ ده‌نوسرێت كه چاويان لێكردووه‌و شوێنى كه‌وتوون له‌و خێره‌دا بێ ئه‌وه‌ى له ئه‌جرو پاداشتى هيچيان كه‌م بێته‌وه ، وه هه‌ر كه‌سێك ڕێگايه‌كى خراپ دابهێنێت كه له ئيسلامدا ئه‌وه ئه‌و كه‌سه تاوانباره وتاوانى ئه‌و كه‌سانه‌شى له‌سه‌ره كه چاويان لێكردووه‌و شوێنى كه‌وتوون له‌و ڕێگه خراپه‌دا بێ ئه‌وه‌ى له تاوانى هيچ لايه‌كيان كه‌م بێته‌وه .
ـ زۆرجار بيدعه‌چيه‌كان ئه‌م فه‌رمووده‌يه ده‌كه‌ن به به‌ڵگه بۆ دروستيه‌تى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا ، به‌ڵام زانايانى ئه‌هلى سوننه فه‌رموويانه ئه‌م فه‌رمووده‌يه ڕه‌دده له‌سه‌ريان نه‌ك به‌ڵگه بێت بۆيان ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر به شێوه‌يه‌كى ڕاست ودروست بير له‌ماناى فه‌رمووده‌كه بكه‌ينه‌وه ده‌بينين كه فه‌رمووده‌كه باس له ئه‌نجامدانى شتێك ده‌كات كه به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ربێت وپێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هانى موسڵمانانى دابێت له‌سه‌رى ، له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا پێغه‌مبه‌ه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هانى موسڵمانانى دا به ماڵ به‌خشين ، له دواى هاندانه‌كه موسڵمانێك له موسڵمانه‌كانى شارى مه‌دينه دێت به به‌خشينى ماڵێكى زۆره‌وه ، كاتێك ئه‌م پياوه ئه‌وكاره ده‌كات كه بريتى يه له ماڵ به‌خشين خه‌ڵكى زياتر ده‌كه‌ونه جووڵه‌و چاوى لێده‌كه‌ن و ماڵده‌به‌خشن ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌رامبه‌ر كارى ئه‌م پياوه كه كارێكى خۆشه‌ويستراو وبه‌ڵگه‌دارى كرد له شه‌رعدا فه‌رمووى هه‌ر كه‌سێك ڕێگايه‌ك بگرێته به‌رو زيندووى بكاته‌وه له ئيسلامدا كه ئه‌م ڕێگايه به چاك دانراو بێت له شه‌رعدا ئه‌وه پاداشتى خۆى و پاداشتى ئه‌و كه‌سانه‌شى بۆ ده‌نوسرێت كه له كاره چاكه‌كه‌دا لاسايى ده‌كه‌نه‌وه و شوێنى ده‌كه‌وون ، وه‌فه‌رمووى هه‌ركه‌سێك ڕێگايه‌ك له ئيسلامدا دابهێنێت كه ڕێگايه‌كى خراپ ونه‌هى لێكراو بێت له شه‌رعدا جا ئه‌م كاره چ (شرك بێت يان بيدعه بێت يان تاوان بێت يان كوفر) ئه‌وه تاوانى خۆيى وشوێنكه‌وتوانى له‌سه‌ره (خواى گه‌وره بمانپارێزێت ) ، كه‌واته بۆمان ده‌ركه‌وت ماناى (من سن فى الاسلام سنة حسنة) ، واته : زيندوو كردنه‌وه‌ى ڕێگايه‌كى چاك كه له ئيسلامدا به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ربێت ، وه‌كو گرتنه‌به‌رى ڕێگه‌ى ماڵ به‌خشين ،ئه‌م فه‌رمووده‌يه هه‌رگيز به‌ماناى ئه‌وه نايه‌ت بيدعه‌يه‌كى حه‌سه‌نه له ناو ديندا دابهَنيت چونكه بيدعه‌ى به‌ناوحه‌سه‌نه له ديندا له گه‌ڵ ئايه‌ته‌كانى قورئان وفه‌رمووده سه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) نايه‌ته‌وه ، وه له‌گه‌ڵ ته‌واويه‌تى دينى ئيسلام ناگونجێت ونايه‌ته‌وه ، بيدعه‌ى به‌ناو حه‌سه‌نه له ديندا واته پێويستى دينى ئيسلام به هێشتا به‌كارى چاك ئێمه باوه‌ڕمان وايه كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌موو كارێكى خێرى پێ ڕاگه‌ياندووين و پێويست به‌هيچ كارو شتێكى ديكه‌ى به‌ناو بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له‌ديندا ناكات .
15ـ (عَن حُذَيْفَة قَالَ سَأَلَ رجل على عهد رَسُول الله ( صلی الله علیه وسلم ) فامسك الْقَوْم ثمَّ أَن رجلا أعطَاهُ فَأعْطى الْقَوْم فَقَالَ النَّبِى من سنّ خيرا فاستن بِهِ كَانَ لَهُ أجره وَمن أجور من تبعه غير منتقص من أُجُورهم شَيْئا وَمن سنّ شرا فاستن بِهِ كَانَ عَلَيْهِ وزره وَمن أوزار من تبعه غير منتقص من أوزارهم شَيْئا) رواه أحمد والحاكم وقال صحيح الإسناد ، (حسن صحيح) صحيح الرغيب والترهيب : 62 . واته : له حوزه‌يفه‌وه رظى الله عنه فه‌رمووى : له‌سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پياوێك هات داواى يارمه‌تى كرد ، به‌ڵام خه‌ڵكى هيچ شتێكيان پێ نه‌به‌خشى ، پاشان پياوێك هات و شتێكى پێبه‌خشى دواتر خه‌ڵكى چاويان له‌م پياوه‌كرد وئه‌وانيش يارمه‌تيان دا ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى هه‌ركه‌سێك ڕێگايه‌كى چاك بگرێته به‌ر (به‌مه‌رجێك به‌ڵگه‌ى له سه‌ربێت بێگومان ماڵ به‌خشينيش به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ره) ئينجا خه‌ڵكى شوێنى بكه‌ون و وه‌كو ئه‌و ئه‌م ڕێگايه بگرنه به‌ر ئه‌وه ئه‌وكسه پاداشتى بۆ هه‌يه وه پاداشتى ئه‌و كه‌سانه‌ش كه شوێنى ده‌كه‌ون بێ ئه‌وه‌ى له پاداشتى هيچ لايه‌كيان كه‌م بكاته‌وه ، هه‌روه‌ها هه‌ركه‌سێك ڕێگايه‌كى خراپ بگرێته به‌ر وخه‌ڵكيش شوێنى بكه‌ون ئه‌وه ئه‌و كه‌سه تاوانى خۆى وئه‌و كه‌سانه‌ش كه شوێنى ده‌كه‌ون هه‌ڵده‌گرێت ، بێ ئه‌وه‌ى له تاوانى هيچ لايه‌كيان كه‌م بكات .
ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش وه‌ك فه‌رمووده‌كه‌ى پێش خۆى باس له ده‌ستپێشخه‌رى ئه‌م كاره چاكانه ده‌كات كه به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ره وه‌كو ماڵ به‌خشين ، باس له‌وه ناكات كه بيدعه‌يه‌كى حه‌سه‌نه به‌ناوى دين دابهێنيت كه به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت .
16ـ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ ، عَنْ أَبِيهٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) بِالْجُحْفَةِ فَقَالَ: « أَلَيْسَ تَشْهَدُونَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنِّى رَسُولُ اللَّهِ، وَأَنَّ الْقُرْآنَ جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ» ، قُلْنَا: بَلَي، قَالَ: «فَأَبْشِرُوا ، فَإِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ طَرْفُهُ بِيَدِ اللَّهِ وَطَرَفُهُ بِأَيْدِيكُمْ، فَتَمَسَّكُوا بِهِ فَإِنَّكُمْ لَنْ تَهْلِكُوا وَلَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا»(صحيح لغيره) صحيح الرغيب والترهيب: 39 . واته : له محمدى كوڕى جوبه‌يرى كوڕى موتعيمه‌وه له‌باوكيه‌وه ده‌گێڕێته‌وه رضي الله عنه فه‌رمووى : ئێمه له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌رى خوا بووين ( صلی الله علیه وسلم ) له جوحفه ، پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئايه ئێوه شايه‌دى ناده‌ن كه‌وا هيچ په‌رستراوێك نيه به‌حه‌ق شايسته‌ى په‌رستن بێت ته‌نها (الله) نه‌بێت به ته‌نها وته‌نها وهيچ هاوه‌لێكى نيه ، وه من نێردراوى خواى گه‌وره‌م ، وه ئه‌م قورئانه له لاى خواى گه‌وره هاتووه ، وتمان به‌ڵێ ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ، فه‌رمووى : موژده‌تان لێبێت ئه‌م قورئانه لايه‌كى به‌ده‌ستى خواى گه‌وره‌يه‌و لايه‌كى به‌ده‌ستى ئێوه يه ، بۆيه ده‌ستى پێوه بگرن چونكه به‌ڕاستى هه‌رگيز به هيلاك ناچن وگومڕا نابن ئه‌گه‌ر ده‌ستى پێوه بگرن .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه ده‌ستگرتن به‌و وه‌حيه‌ى له لايه‌ن خواى گه‌وره‌وه هاتووه كه بريتى يه له قورئان وه بێگومان سوننه‌تيش ده‌گرێته‌وه ، چونكه خواى گه‌وره سوننه‌تيشى هه‌ر به وه‌حى وه‌سفكردووه ، بۆيه به‌ده‌ستگرتن به قورئان وسوننه‌ت مرۆڤ هه‌رگيز سه‌ر لێشێواو و گومڕا نابێت ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به پێچه‌وانه‌وه بێت و مرۆڤ پشت له قورئان وسوننه‌ت بكات و ده‌ست به بيدعه‌و خوڕافياته‌وه بگرێت ئه‌وه به هيلاك چوو وگومڕا ده‌بێت .
17 ـ عَن أَنَس، عَن النَّبِيّ ( صلی الله علیه وسلم ) أَنَّهُ قَالَ:( ثَلاثٌ كَفَّارَاتٌ وَثَلاثٌ دَرَجَاتٌ وَثَلاثٌ مُنْجِيَاتٌ وَثَلاثٌ مُهْلِكَاتٌ فَأَمَّا الْكَفَّارَاتُ: فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَانْتِظَارُ الصَّلَوَاتِ بَعْدَ الصَّلَوَاتِ وَنَقْلُ الأَقْدَامِ إِلَى الْجُمُعَاتِ وَأَمَّا الدَّرَجَاتُ: فَإِطْعَامُ الطعام وإفشاء السلام والصلاة باليل وَالنَّاسُ نِيَامٌ وَأَمَّا الْمُنْجِيَاتُ: فَالْعَدْلُ فِى الْغَضَبِ وَالرِّضَا وَالْقَصْدُ فِى الْفَقْرِ وَالْغِنَى وَخَشْيَةُ اللَّهِ فِى السِّرِّ وَالْعَلانِيَةِ وَأَمَّا الْمُهْلِكَاتُ فَشُحٌّ مُطَاعٌ وَهَوًى مُتَّبَعٌ وَإِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ) صحيح الترغيب والترهيب: 453. واته : له ئه‌نه‌سه‌وه ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ، له پَيغه‌مبه‌ره‌وه ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : سێ كه‌فاره‌ت هه‌يه ، وه سێ پله به‌رزكه‌ره‌وه هه‌يه ، وه سێ ڕزگاركار هه‌يه ، وه سێ به هيلاكبه‌ر هه‌يه . سێ كه‌فاره‌ته‌كان بريتين له ده‌ستنوێژهه‌ڵگرتنێكى ڕێك وپێك له‌كاتى سه‌رمايه‌كى زۆردا ، وه چاوه‌ڕوانكردنى نوێژ له‌دواى نوێژدا ، وه هه‌نگاونان به‌ره‌و نوێژى جه‌ماعه‌ت .
وه سێ پله به‌رزكه‌ره‌وه‌كان ، خواردن به‌خشين به فه‌قيران ، وه سه‌لام بڵاوكردنه‌وه به نێو خه‌ڵكيدا هه‌ركه‌س پێى بگه‌يت (جگه له‌بيدعه‌چيه‌ك نه‌بێت كه شايسته‌ى سلامكردن نه‌بێت سه‌لامى لێبكه‌يت ) ، وه شه‌ونوێژكردن له‌كاتێك كه خه‌ڵكى نوستووه . وه سێ ڕزگاركاره‌كان بريتين ، له دادپه‌روه‌رى له كاتى توڕه‌بوون و ڕازى بووندا ، وه ميانڕه‌وى له به‌خشيندا له كاتى هه‌ژارى وده‌وڵه‌مه‌نديدا ، وه ترسان له خواى گه‌وره له كاتى ئاشكراو نهێنيدا . وه سێ به هيلاكبه‌ره‌كان بريتين له (به‌خيلى) ڕه‌زيليه‌كى گوێڕايه‌ليكه‌ر ، وه شوێنكه‌وتنى هه‌واو ئاره‌زوو ، وه‌سه‌رسامبوونى مرۆڤ به خۆيه‌وه .
ـ ئه‌وه‌ى مه‌به‌ستمانه له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بريتى يه له (هوى متبع) هه‌واو ئاره‌زووى شوێنكه‌وتووكراو ، شوێن كه‌وتنى هه‌واو ئاره‌زوو دژى شوێنكه‌وتنى قورئان وسوننه‌ته ، بۆيه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) شوێن كه‌وتنى هه‌واو ئاره‌زووى به يه‌كێك له به هيلاك به‌ره‌كان حيسابكردووه ، خواى گه‌وره بمانپارێزێت له شوێنكه‌وتنى غه‌يرى قورئان وسوننه‌ت به تێگه‌يشتنى پێشينانى ئوممه‌ت.
18ـ عَن ابْنِ عُمَر؛ أَنَّهُ كَانَ يَأْتِى شَجَرَةً بَيْنَ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ ، فَيَقِيلُ تَحْتَهَا، ويُخْبِرُ أَنَّ النَّبِيّ ( صلی الله علیه وسلم ) كَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ) . رواه البزار بإسناد لا بأس به . (حسن) صحيح الرغيب والترهيب: 47 . واته : له ئيبن عومه‌ره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره له خۆى وباوكى بێت) ئه‌م سه‌حابه به‌رێزه ده‌چووه ژێر دارێك له نێوان شارى مه‌ككه‌و مه‌دينه له ژێر ئه‌و داره‌دا ده‌خه‌وت وقه‌يلوله‌ى ده‌كرد و ده‌يفه‌رموو پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له ژێر ئه‌م داره قه‌يلوله‌ى ده‌ركرد (واته نوستنى پێش يان دواى نيوه‌ڕۆ) .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت گرينگيدانى سه‌حابه به شوێنكه‌وتنى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌و كارانه‌ى كه (موباحن)واته ڕێپێدراون و عيباده‌ت نين ، دبينين ئيبن عومه‌ر رضي الله عنه ده‌چێت له ژێر دارێك پشوو ده‌داو ده‌خه‌وێت ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له ژێر ئه‌م داره‌دا قه‌يلوله‌ى كردووه ، بۆيه ده‌بيًت ئێمه‌ى موسڵمانيش وه‌ك سه‌حابه به‌ڕێزه‌كان گرينگى زۆر به شوێنكه‌وتنى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بده‌ين چونكه ئه‌و پێشه‌نگى ئێمه‌يه .
19ـ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ : كُنَّا مَعَ ابْنِ عُمَرَ فِى سَفَرٍ ، فَمَرَّ بِمَكَانٍ فَحَادَ عَنْهُ ، فَسُئِلَ لِمَ فَعَلْتَ ؟ فَقَالَ : رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ( صلی الله علیه وسلم ) فَعَلَ هَذَا فَفَعَلْتُ .رواه أحمد والبزار بإسناد جيد . (صحيح) صحيح الرغيب والترهيب: 46 . واته : واته له موجاهيده‌وه (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : ئێمه له گه‌ڵ ئيبن عومه‌ر بووين له سه‌فه‌رێك ، ئيبن عومه‌ر به شوێنێك دا ڕۆيشت ئينجا له شوێنه‌كه لايدا ، پرسيارى لێكرا بۆ واتكرد ؟ فه‌رمووى چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌م شوێنه‌دا ئاواى كرد بۆيه منيش وامكرد .
20ـ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) « إِنَّهُ لَمْ يَكُنْ نَبِيٌّ قَبْلِى إِلاَّ كَانَ حَقًّا عَلَيْهِ أَنْ يَدُلَّ أُمَّتَهُ عَلَى خَيْرِ مَا يَعْلَمُهُ لَهُمْ وَيُنْذِرَهُمْ شَرَّ مَا يَعْلَمُهُ لَهُمْ .صحيح مسلم : 4882 . واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هيچ پێغه‌مبه‌رێك نه‌بووه له پێش من ئيللا حه‌ق بووه له‌سه‌رى ئوممه‌ته‌كه‌ى ڕێنموويى بكات بۆ گشت كارێكى چاك وخێر ، وه ئاگادارييان بكاته‌وه له گشت شتێكى خراپ .
ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش به‌ڵگه‌يه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌موو شتێكى چاكى به ئوممه‌ته‌كه‌ى ڕاگه‌ياندووه ، بۆيه دينى ئيسلام پێويستى به هيچ شتێكى داهێنراوو زياد نيه به‌ناوى خێرو چاكه .
21 ـ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) : " إنه لَيْسَ مِنْ شَيْءٍ يُقَرِّبُكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ إلا قد أَمرتُكم به وليس شيءٌ يُقَرِّبُكُمْ إِلَى النارِ إلا قد نَهيتُكم عنه) ( الصحيحة ) 2866 . واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هيچ شتێك نه‌ماوه كه نزيكتان بكاته‌وه له به‌هه‌شت ئيللا فه‌رمانم پێكردوون به ئه‌نجامدانى ، وه هيچ شتێك نه‌ماوه نزيكتان بكاته‌وه له ئاگر ئيللا نه‌هيم لێكدوون .
- له‌م فه‌رمووده‌يه‌شدا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌وا ئه‌و كارانه‌ى به‌ناوى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه ده‌كرێن وه‌كو ( مه‌ولود خوێندنه‌وه و خوێندنى سوره‌تى فاتيحه له ته‌عزيه بۆ مردووان ، قورئان خوێندن بۆ مردوو يان تايبه‌تكردنى شوێنێك و كۆبوونه‌وه تێيدا بۆ پرسه وته‌عزيه يان حيزبايه‌تى يان گۆرانى ومۆسيقاى سۆفى وحيزبيه ئيسلاميه‌كان ، يان مل بادان له كاتى زيكركردن ) يان (سه‌ڵاوات دان له‌كاتى ته‌وقه‌كردن ، يان ته‌وقه‌كردن له دواى نوێژه فه‌رزه‌كان ووتنى (تقبل الله) واته: خواى گه‌وره قبولى بكات ، يان قنوت خوێندن به به‌رده‌وامى له نوێژى به‌يانى وزۆر بيدعه‌ى تر كه خراونه‌ته ناو دين به بێ هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى سه‌حيح ، ئه‌گه‌ر ئه‌م بيدعانه خێربوونايه ئه‌وه‌ده‌بوايه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به ئوممه‌ته‌كه‌ى ڕاگه‌ياندبوايه .
22 ـ عَنْ مَسْرُوقٍ ، عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ : مَنْ حَدَّثَكَ أَنَّ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم ) كَتَمَ شَيْئًا مِنَ الْوَحْيِ فَلاَ تُصَدِّقْهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ {يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ} صحيح مسلم : 7531 . واته : له مه‌سروقه‌وه ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت له دايكى باوه‌ڕدانه‌وه رضي الله عنها فه‌رمووى : هه‌ركه‌سێك قسه‌ى بۆت كرد به‌وه‌ى كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) شتێكى له وه‌حى شاردبێته‌وه‌و نه‌يگه‌ياندبێت ئه‌وه به‌ڕاستى مه‌زانه‌و ڕاست ناكات (پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌موو وه‌حى گه‌ياندووه ) چونكه خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت : {يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ } . واته : ئه‌ى نێردراوى خوا ئه‌وه‌ى بۆت هاتۆته خواره‌وه له لايه‌ن خواى گه‌وره‌وه به خه‌ڵكى ڕابگه‌يه‌نه ، ئه‌گه‌ر وانه‌كه‌يت ئه‌وه تۆ په‌يامه‌كه‌ت نه‌گه‌ياندووه ) .
ـ بێگومان پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له هه‌موو كه‌س له خوا ترسترو گوێڕايه‌لتربووه بۆ خواى گه‌وره ، بۆيه له حه‌جى مالئاواييدا له‌سه‌ر چياى عه‌ره‌فه به‌خه‌ڵكى فه‌رموو ئايه په‌يامه‌كه‌ى خواى گه‌وره‌م پێ گه‌ياندن يا نا ؟ هه‌موويان وه‌ڵامدا فه‌رموويان به‌ڵێ ئه‌ى پيغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) په‌يامه‌كه‌ت گه‌ياند ، كه‌واته كاتێك زانيمان كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌موو په‌يامه‌كه‌ى خواى گه‌وره‌ى به ته‌واوه‌تى ڕاگه‌ياندووه‌و هيچ شتێك نه‌ماوه باسى نه‌كات له خێرو شه‌ڕ چۆن دروسته له خۆمانه‌وه به بێ به‌ڵگه شتانێك بێنينه‌ناو دين به‌ناوى خێروچاكه ؟
23ـ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ سَلْمَانَ قَالَ قَالَ لَنَا الْمُشْرِكُونَ إِنِّى أَرَى صَاحِبَكُمْ يُعَلِّمُكُمْ حَتَّى يُعَلِّمَكُمُ الْخِرَاءَةَ . فَقَالَ أَجَلْ إِنَّهُ نَهَانَا أَنْ يَسْتَنْجِىَ أَحَدُنَا بِيَمِينِهِ أَوْ يَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةَ وَنَهَى عَنِ الرَّوْثِ وَالْعِظَامِ وَقَالَ « لاَ يَسْتَنْجِى أَحَدُكُمْ بِدُونِ ثَلاَثَةِ أَحْجَارٍ » صحيح مسلم : 630 . واته ـ له عبدالرحمن ى كوڕى يه‌زيده‌وه ، له سه‌لمانه‌وه فه‌رمووى : يه‌كێك له موشريكه‌كان وه‌ك گاڵته پێكردنێك پێى وتين واى ئه‌بينم هاوه‌ڵه‌كه‌ى ئێوه هه‌موو شتێكى فێركردوون ، هه‌تا چۆنيه‌تى چوونه سه‌ر ئاويشى فێركردوون . سه‌لمان ووتى به‌ڵێ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌هى لێكردووين كه به‌ده‌ستى ڕاست خۆمان پاك بكه‌ينه‌وه ، وه‌نه‌هى لێكردووين له‌كاتى چوونه سه‌ر ئاودا ڕوومان له قيبله بكه‌ين ونه‌هى لێكردووين خۆمان به پاشه‌ڕۆى ئاژه‌ڵ و ئێسقان پاك بكه‌ينه‌وه ، وه فه‌رموويه‌تى هيچ يه‌كێك له ئێوه (له‌كاتى نه‌بوونى ئاودا) خۆى پاك نه‌كاته‌وه له كه‌متر له سێ به‌رد .
ـ ئه‌گه‌ر مه‌ولودو غه‌يرى مه‌ولوديش له ديندا خێربوايه ئه‌وه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بۆى باس ده‌كردين ، ئايا باسكردنى ئاهه‌نگ گێڕان به بۆنه‌ى له دايك بوونى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) گرينگتره يان باسى چۆنيه‌تى چوونه سه‌ر ئاو ؟ بێگومان ئه‌گه‌ر ئه‌و كارانه‌ى به‌ناوى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه‌وه ده‌كرێن خێر بوونايه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى ڕاده‌گه‌ياندين .
24ـ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ « مَا مِنْ نَبِيٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ فِى أُمَّةٍ قَبْلِى إِلاَّ كَانَ لَهُ مِنْ أُمَّتِهِ حَوَارِيُّونَ وَأَصْحَابٌ يَأْخُذُونَ بِسُنَّتِهِ وَيَقْتَدُونَ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِنَّهَا تَخْلُفُ مِنْ بَعْدِهِمْ خُلُوفٌ يَقُولُونَ مَا لاَ يَفْعَلُونَ وَيَفْعَلُونَ مَا لاَ يُؤْمَرُونَ فَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِيَدِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِلِسَانِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِقَلْبِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَلَيْسَ وَرَاءَ ذَلِكَ مِنَ الإِيمَانِ حَبَّةُ خَرْدَلٍ » صحيح مسلم : 188 . واته : له عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده‌وه پيغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هيچ پێغه‌مبه‌رێك نه‌بووه خواى گه‌وره بۆ ئوممه‌تێكى ناردبێت له‌پێش مندا ئيللا بۆ ئه‌م پێغه‌مبه‌ره هه‌بووه له‌ناو ئوممه‌ته‌كه‌يدا چه‌ند هاوه‌ڵ وسه‌رخه‌رێك ده‌ستيان ده‌گرت به سوننه‌ته‌كه‌ى وشوێنى ده‌كه‌وتن له فه‌رمان ونه‌هيه‌كانى ، پاشان له دواى ئه‌م كه‌سه چاكانه كه‌سانێك هاتن بوونه جێنشينيان ، شتانيًَكيان ده‌ووت له‌كاتێكدا كرده‌وه‌يان پێنه‌ده‌ركرد ، وكرده‌وه‌يان ده‌كرد به‌شێوه‌يه‌ك فه‌رمانيان پێ نه‌كرابوو ، هه‌ركه‌سێك به‌ده‌ست جيهاديان له‌گه‌ڵ بكات وئينكارييان بكات ئه‌وه باوه‌ڕداره ، وه هه‌ركه‌سێك به‌زمان جيهاديان له‌گه‌ڵ بكات ڕه‌دديان بداته‌وه ئه‌وه باوه‌ڕداره ، وه هه‌ركه‌سێك به دڵ جيهاديان له گه‌ڵ بكات و ڕقى لێيان بێته‌وه‌و به‌رى بێت لێيان ئه‌وه باوه‌ڕداره ، به‌ڵام غه‌يرى ئه‌م سێ حاڵه‌ته واته هه‌ر كه‌سێك نه به‌ده‌ست ونه به‌زمان ونه به دڵ جيهاديان له‌گه‌ڵدا نه‌كات ئه‌وه به ئه‌ندازه‌ى تۆزقاڵێكيش باوه‌ڕى نيه .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا ده‌بينين پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) مه‌دحى ئه‌و كه‌سانه ده‌كات كه‌شوێن پێغه‌مبه‌رانيان كه‌وتوون وبه هاوه‌ڵ وسه‌رخه‌ارانى پێغه‌مبه‌ران وه‌سفيان ده‌كات ، ئه‌وه‌ش به‌هۆى شوێنكه‌وتن وگوێرايه‌ليكردنى پيغه‌مبه‌رانيان ، كه‌واته ئه‌و كه‌سانه به سه‌رخه‌رانى پێغه‌مبه‌رانن كه شوێنكه‌وته‌و گوێڕايه‌لى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌يانن ، نه‌ك ئه‌و كه‌سانه‌ى كه بيدعه‌چى وسه‌رپێچيكارن ، وه هه‌ر له‌و فه‌رمووده‌يه لۆمه‌ى ئه‌و كه‌سانه كراوه كه كرده‌وه‌ى چاك ناكه‌ن و به‌شێوه‌يه‌كى وا كرده‌وه ده‌كه‌ن كه فه‌رمانيان پێنه‌كراوه و بيدعه‌چين ، بۆيه له‌به‌ر ترسناكى داهێنان له ديندا و شوين نه‌كه‌وتنى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانمان پێده‌كات به جيهاد كردن دژى ئه‌و جۆره كه‌سانه به گوێره‌ى توانا به‌ده‌ست و زمان و دڵ ،ئ ه‌گه‌ر به‌ده‌ست تواناى لادانى بيدعه‌و تاوان هه‌بێت ئه‌وه ده‌بێ به‌ده‌ست لاببرێت ، ئه‌گه‌ر به زمان تواناى لابردنيان هه‌بوو ئه‌وه ده‌بێت به‌زمان و ئه‌گه‌ر به‌ده‌ست وزمانيش نه‌توانرێت لا بدرێت ئه‌وه ده‌بێت به‌دڵ ڕقى له‌و بيدعه‌و تاوانانه هه‌بێت وحه‌زى لێ نه‌بێت وبه‌رى بێ لێى .
25ـ عَنْ أَبِى ذَرٍّ قَالَ : ( تَرَكَنَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) وَمَا طَائِرٌ يَطِيرُ بجناحيه إلا عندنا منه علم ) التعليقات الحسان على صحيح ابن حبان : صحيح : 65 . واته : له ئه‌بو زه‌ره‌وه رضي الله عنه فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به شێوه‌يه‌كى وا ئێمه‌ى له‌دواى خۆدا به‌جێهێشتووه كه هيچ باڵنده‌يه‌ك نيه به باڵه‌كانى به ئاسماندا بفڕێت ئيللا زانستێكمان له باره‌يه‌وه پێيه .
ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش به‌ڵگه‌يه‌كى ڕوون وئاشكرايه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌موو شتێكى به ئوممه‌ته‌كه‌ى گه‌ياندووه بۆيه پێويست به بيدعه‌ى بيدعه‌كاران ناكات .
((به‌ڵگه له پێشينه چاكه‌كانه‌وه له‌سه‌ر حه‌راميه‌تى بيدعه))
1ـ عَنِ ابْنِ عُمَرَ رضى الله عنه قَالَ (كُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةُ وَإِنْ رَآهَا النَّاس حَسَنَة) رواه البيهقى فى المدخل وقال الشيخ الألباني: صحيح الإسناد ، صلاح المساجد ص 13 ، وانظر البدعة وأثرها السيئ فى الأمة ص 42 . واته: له عبدالله ى كوڕى عومه‌ره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبيت) فه‌رمووى: هه‌موو بيدعه‌يه‌ك (له ديندا) گومڕايى و سه‌ر لێشێواويه ئه‌گه‌ر خه‌ڵكيش به چاكى بزانن .
2ـ عبد الله بن مسعود رضى الله عنه قال : ( الِاقْتِصَادُ فِى السُّنَّةِ خَيْرٌ مِنَ الِاجْتِهَادِ فِى الْبِدْعَةِ ) رواه الدارمى والبيهقى وصححه الحاكم ووافقه الذهبى وصححه الألبانى . الباعث ص 13، الأمر بالإتباع ص 48، صحيح الترغيب والترهيب ص 21، سنن الدارمى مع شرحه فتح المنان 2/ 288. واته : له عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده‌وه رضي الله عنه فه‌رمووى : ته‌نهاهه‌وڵدان بۆ ڕۆيشتن له‌سه‌ر سوننه‌ت خێرتره له هه‌وڵدان بۆ بيدعه .
3ـ وعنه أيضاً : (اِتَّبِعُوا وَلَا تَبْتَدِعُوا فَقَدْ كُفِيتُمْ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ) رواه أبو خيثم فى كتاب العلم وقال الشيخ الألبانى هذا إسناد صحيح . كتاب العلم ص 122 . واته: هه‌ر له عبدالله ى كوڕى مسعوده‌وه رضي الله عنه فه‌رمووى: شوێن كه‌وته‌بن ، بيدعه له (ديندا) دامه‌هێنن ، چونكه شوێن كوتنتان بۆ سوننه‌ت كيفايه‌ته وبه‌ستانه ، به‌ڕاستى هه‌موو شتێكى تازه له‌ديندا بيدعه‌يه وه گشت بيدعه‌يه‌كيش له ديندا گومڕاييه .
4 ـ وعنه أيضاً قال:( أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّكُمْ سَتُحْدِثُونَ وَيُحْدَثُ لَكُمْ فَإِذَا رَأَيْتُمْ مُحْدَثًا فَعَلَيْكُمْ بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ) رواه الدارمى وصححه الحافظ ابن حجر وابن رجب الحنبلى . سنن الدارمى مع شرحه فتح المنان 2/ 184، الأمر بالإتباع ص 59 - 60. واته : هه‌ر له عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده‌وه رضي الله عنه فه‌رمووى : ئه‌ى خه‌ڵكينه ئێوه شتى تازه دێننه كايه‌وه ، وه‌بۆشتان دێته كايه‌وه ، ئه‌گه‌ر شتێكى تازه‌تان بينى له ديندا ئه‌وه ده‌س بگرن به ڕێبازى يه‌كه‌م ، كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) وهاوه‌ڵه‌كانى له‌سه‌ر بووه .
5ـ قَالَ الْأَوْزَاعِيُّ رضى الله عنه: ( إِصْبِرْ نَفْسَكَ عَلَى السُّنَّةِ ، وَقِفْ حَيْثُ وَقَفَ الْقَوْمُ ، وَقُلْ فِيمَا قَالُوا ، وَكُفْ عَمَّا كَفُّوا ، وَاسْلُكْ سَبِيلَ سَلَفِكَ الصَّالِحِ فَإِنَّهُ يَسَعَكَ مَا يَسَعَهُمْ ) ذكره ابن الجوزى والسيوطى . تلبيس إبليس ص 9، الأمر بالإتباع ص 49. واته : ئه‌وزاعى رضي الله عنه فه‌رمووى : ئارام بگره له‌سه‌ر سوننه‌ت لێى لانه‌ده‌يت ، وه‌بوه‌سته له‌و شوێنه‌ى كه پێشينه چاكه‌كانى ئوممه‌ت لێى وه‌ستاون (واته شتێك نه‌كه‌ين كه ئه‌وان نه‌يانكردبێت ) ، وه ئه‌وه بڵێ كه ئه‌وان وتويانه ( واته شتى زياد نه‌ڵێى له ديندا كه‌ئه‌وان نه‌يانوتبێت ) ، وه‌ده‌ست بگره‌وه له‌وه‌ى ئه‌وان دستيان لێگرتبووه‌وه (واته شتێك نه‌كه‌يت كه ئه‌وان ده‌ستيان بۆ نه‌بردبێت ) ، وه ڕێگه‌ى پێشينه چاكه‌كان بگره‌به‌ر كيفايه‌تى تۆيه ئه‌وه‌ى كيفايه‌تى ئه‌وانبوو .
6 ـ عَنْ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ قَالَ: كَتَبَ رَجُلٌ إِلَى عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ سَأَلَهُ عَنِ الْقَدَرِ، فَكَتَبَ : أَمَّا بَعْدُ أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَالِاقْتِصَادِ فِى أَمْرِهِ , وَاتِّبَاعِ سُنَّةِ نَبِيِّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) وَتَرْكِ مَا أَحْدَثَ الْمُحْدِثُونَ بَعْدَمَا جَرَتْ بِهِ سُنَّتُهُ وَكُفُوا مُؤْنَتَهُ، فَعَلَيْكَ بِلُزُومِ السُّنَةِ فَإِنَّهَا لَكَ بِإِذْنِ اللَّهِ عِصْمَةٌ ) رواه أبو داود، وقال الشيخ الألباني: صحيح مقطوع . سنن أبى داود مع شرحه عون المعبود 12/ 238 - 239، صحيح سنن أبى داود 3/ 873. واته : له سوفيانى سه‌وريه‌وه فه‌رمووى : پياوێك نامه‌يه‌كى نووسى بۆ عومه‌رى كوڕى عبدالعزيز پرسيارى قه‌زاو قه‌ده‌رى تياكردبوو ، عومه‌رى كوڕى عبدالعزيز (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) له‌وه‌ڵامدا بۆى نووسى: ئامۆژگاريت ده‌كه‌م به ته‌قواى خواى گه‌وره ، وه لانه‌دان له فه‌رمانه‌كانى ، وه شوێنكه‌وتنى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى ( صلی الله علیه وسلم ) ، وه وازهێنان له‌و شته تازه داهێنراوانه‌ى بيدعه‌چيه‌كان دايانهێناوه له ديندا ، په‌يوه‌ست به وده‌ستبگره به سوننه‌ته‌كه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) چونكه په‌يوه‌ستبوون به سوونه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به ئيزنى خواى گه‌وره بۆ تۆ پارێزه‌ره له گومڕايى .
7 ـ وَعَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ عِيَاضٍ رحمه الله قال : ( اتَّبِعْ طُرُقَ الْهُدَى وَلَا يَضُرُّكَ قِلَّةُ السَّالِكِينَ ، وَإِيَّاكَ وَطُرُقَ الضَّلَالَةِ وَلَا تَغْتَرَّ بِكَثْرَةِ الْهَالِكِينَ ) ذكره الشاطبى والسيوطى . الاعتصام 1/ 83، الأمر بالإتباع ص 152. واته : له فوزه‌يلى كوڕى عيازه‌وه (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : شوێن ڕێگاكانى هيدايه‌ت بكه‌وه ( كه‌بريتى يه له‌و كارو عيباده‌تانه‌ى كه‌به‌ڵگه‌يان له‌سه‌ره‌وده‌تبه‌ن بۆ به‌هه‌شت) ، وه زيان له تۆ نادات كه‌مى ڕێبوارانى ڕێگاى حه‌ق ، وه وشياربه له ڕێگه‌ى گومڕاو گومڕاكه‌ره‌كان (له بيدعه‌و بيدعه‌چيه‌كان به‌هه‌موو جۆره‌كانيانه‌وه ) وه هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێى به زۆرى ڕێژه‌ى ڕێبوارانى ڕێگاى به‌هيلاكچوان .
8 ـ وعن عثمانِ الأزدى قال: [دخلتُ على ابنِ عباس رضى الله عنهما فقلتُ له أوصني. فقال: عليك بتقوى الله والاستقامة، اتبعْ ولا تبتدعْ] ذكره الخطيب فى الفقيه والمتفقه، والبغوى فى شرح السنه، وأبو شامة فى الباعث، والسيوطى فى الأمر بالاتباع . الفقيه والمتفقه 1/ 173، شرح السنة 1/ 214، الباعث ص 15، الأمر بالإتباع ص 61 . واته : له عوسمانى ئه‌زدييه‌وه فه‌رمووى : چوومه لاى ئيبن عه‌باس (ڕه‌زاى خواى گه‌وره له خۆى وباوكى بێت) داوام لێكرد ئامۆژگاريم بكات ، فه‌رمووى په‌يوه‌ست به به ته‌قواى خواى گه‌وره‌و به‌رده‌وام بوون له‌سه‌رى ، وه شوێنكه‌وته‌ى سوننه‌ت به‌و داهێنه‌رو بيدعه‌چى مه‌به‌و شت له ديندا دامه‌هێنه .
9ـ عن عمرو بن سلمة قَالَ: كُنَّا نَجْلِسُ عَلَى بَابِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَبْلَ صَلَاةِ الْغَدَاةِ فَإِذَا خَرَجَ مَشَيْنَا مَعَهُ إِلَى الْمَسْجِدِ فَجَاءَنَا أَبُو مُوسَى الْأَشْعَرِيُّ فَقَالَ أَخَرَجَ إِلَيْكُمْ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ بَعْدُ؟ قُلْنَا لَا فَجَلَسَ مَعَنَا حَتَّى خَرَجَ فَلَمَّا خَرَجَ قُمْنَا إِلَيْهِ جَمِيعًا فَقَالَ لَهُ أَبُو مُوسَى يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ إِنِّى رَأَيْتُ فِى الْمَسْجِدِ آنِفًا أَمْرًا أَنْكَرْتُهُ وَلَمْ أَرَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ إِلَّا خَيْرًا قَالَ فَمَا هُوَ؟ فَقَالَ إِنْ عِشْتَ فَسَتَرَاهُ قَالَ رَأَيْتُ فِى الْمَسْجِدِ قَوْمًا حِلَقًا جُلُوسًا يَنْتَظِرُونَ الصَّلَاةَ فِى كُلِّ حَلْقَةٍ رَجُلٌ وَفِى أَيْدِيهِمْ حَصًى فَيَقُولُ كَبِّرُوا مِائَةً فَيُكَبِّرُونَ مِائَةً فَيَقُولُ هَلِّلُوا مِائَةً فَيُهَلِّلُونَ مِائَةً وَيَقُولُ سَبِّحُوا مِائَةً فَيُسَبِّحُونَ مِائَةً قَالَ فَمَاذَا قُلْتَ لَهُمْ؟ قَالَ مَا قُلْتُ لَهُمْ شَيْئًا انْتِظَارَ رَأْيِكَ وَانْتِظَارَ أَمْرِكَ قَالَ أَفَلَا أَمَرْتَهُمْ أَنْ يَعُدُّوا سَيِّئَاتِهِمْ وَضَمِنْتَ لَهُمْ أَنْ لَا يَضِيعَ مِنْ حَسَنَاتِهِمْ ثُمَّ مَضَى وَمَضَيْنَا مَعَهُ حَتَّى أَتَى حَلْقَةً مِنْ تِلْكَ الْحِلَقِ فَوَقَفَ عَلَيْهِمْ فَقَالَ مَا هَذَا الَّذِى أَرَاكُمْ تَصْنَعُونَ؟ قَالُوا يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ حَصًى نَعُدُّ بِهِ التَّكْبِيرَ وَالتَّهْلِيلَ وَالتَّسْبِيحَ قَالَ فَعُدُّوا سَيِّئَاتِكُمْ فَأَنَا ضَامِنٌ أَنْ لَا يَضِيعَ مِنْ حَسَنَاتِكُمْ شَيْءٌ وَيْحَكُمْ يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ مَا أَسْرَعَ هَلَكَتَكُمْ هَؤُلَاءِ صَحَابَةُ نَبِيِّكُمْ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُتَوَافِرُونَ وَهَذِهِ ثِيَابُهُ لَمْ تَبْلَ وَآنِيَتُهُ لَمْ تُكْسَرْ وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ إِنَّكُمْ لَعَلَى مِلَّةٍ هِىَ أَهْدَى مِنْ مِلَّةِ مُحَمَّدٍ أَوْ مُفْتَتِحُو بَابِ ضَلَالَةٍ قَالُوا وَاللَّهِ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ مَا أَرَدْنَا إِلَّا الْخَيْرَ قَالَ وَكَمْ مِنْ مُرِيدٍ لِلْخَيْرِ لَنْ يُصِيبَهُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَدَّثَنَا أَنَّ قَوْمًا يَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ لَا يُجَاوِزُ َرَاقِيَهُمْ وَايْمُ اللَّهِ مَا أَدْرِى لَعَلَّ أَكْثَرَهُمْ مِنْكُمْ ثُمَّ تَوَلَّى عَنْهُمْ فَقَالَ عَمْرُو بْنُ سَلَمَةَ رَأَيْنَا عَامَّةَ أُولَئِكَ الْحِلَقِ يُطَاعِنُونَا يَوْمَ النَّهْرَوَانِ مَعَ الْخَوَارِجِ. وأيم الله ما أدرى لعل أكثرهم منكم ! ثم تولى عنهم فقال عمرو بن سلمة : فرأينا عامة أولئك الحلق يطاعنوننا يوم النهروان مع الخوارج . انظر التعليق فى الكتاب ويستفاد منه أن العبرة ليست بكثرة العبادة وإنما بكونها على السنة بعيدة عن البدعة وقد أشار إلى هذا ابن مسعود رضى الله عنه بقوله أيضا : اقتصاد فى سنة خير من اجتهاد فى بدعة . ومنها : أن البدعة الصغيرة بريد إلى البدعة الكبيرة ) السلسلة الصحيحة: ( صحيح ) 2005 . واته : له عه‌مرى كوڕى سه‌له‌مه‌وه فه‌رمووى : ئێمه له‌به‌رده‌م ده‌رگاى ماڵى عبدالله ى كوڕى مه‌سعود دانيشتبووين پێش نوێژى به‌يانى ، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر هاته‌ده‌ر له گه‌ڵى بڕۆين بۆ مزگه‌وت ، ئه‌بو موساى ئه‌شعه‌رى هاته لامان وتى باوكى عبدالرحمن هاته‌ده‌ره‌وه؟ وتيان نه‌خێر ، ئه‌ويش له‌گه‌ڵ ئێمه دانيشت هه‌تا عبدالله ى كوڕى مه‌سعود هاته ده‌ره‌وه ، كاتێك هاته ده‌ره‌وه گشتمان هه‌ستاين ئه‌بو موسا پێى فه‌رموو ئه‌ى باوكى عبدالرحمن من پێش ئێستا شتێكم بينى له مزگه‌وت پێم ناخۆش بوو ، به‌ڵام سوپاس بۆ خواى گه‌وره ئه‌وه‌ى بينيم له به‌رچاوان به خێر ده‌چوو ، عبدالله فه‌رمووى ئه‌وه‌ى بينيت چى بوو و چۆن بوو ؟ ئه‌بو موسا وتى ئه‌گه‌ر ته‌مه‌نت هه‌بێت وبژيت دواى كه‌مێكى تر ده‌يبينيت ، ئه‌بو موسا وتى له مزگه‌وت چه‌ند كه‌سێكم بينى بازنه بازنه دانيشتبوون چاوه‌ڕوانى نوێژيان ده‌كرد ، له‌ناو هه‌ر بازنه‌يه‌كيش پياوێك له‌ناو كه‌سه‌كاندا ده‌يوت سه‌دجار بڵێن (الله أكبر) ئه‌وانيش سه‌د جار ده‌يانوت (الله أكبر ) وه له‌ناو ده‌ستيان چه‌ند به‌ردێك هه‌بوون به‌و به‌ردانه ئه‌و زيكرانه‌يان ده‌كرد ، پاشان ئه‌م پياوه ده‌يوت سه‌دجار بڵين (لا إله إلا الله)ئه‌وانيش سه‌دجار ئه‌يانوت (لا إله إلا الله)وه ده‌يوت سه‌دجار بڵێن (سبحان الله ) سه‌دجار ده‌يانوت (سبحان الله) ، ئيبن عومه‌ر به ئه‌بو موساى فه‌رموو ئه‌ى تۆ چيت پێ ووتن ؟ وتى من هيچ شتێكم پێ نه‌ووتن ، چاوه‌ڕوانى ڕاو فه‌رمانى تۆم ده‌كرد ، ئيبن مه‌سعود ووتى بۆ فه‌رمانت پێ نه‌كردن تاوانه‌كانيان بژمێرن ، وه زه‌مانه‌تت پێدابان كه هيچ خێرێكيان به فيڕۆ ناڕوات ، دواتر عبدالله ى كوڕى مه‌سعود به ڕێ كه‌وت وئێمه‌ش له‌گه‌ڵى ڕۆيشتين ، هه‌تا گه‌يشتينه لاى يه‌كێك له‌و بازنانه ، كاتێك له‌سه‌ريان ڕاوه‌ستا پێى وتن ئه‌وه چيه ئێوه‌ى له‌سه‌ر ده‌بينم وئه‌نجامى ده‌ده‌ن ؟ وتيان ئه‌ى باوكى عبدالرحمن ئه‌مانه چه‌ند به‌ردێكن كه زيكرى (الحمد الله) و (لا إله إلا الله) و (سبحان الله) ى پێ ده‌ژمێرين ، عبدالله پيێ فه‌رموون تاوانه‌كانتان بژمێرن من زامنم بۆتان كه هيچ خێرێكتان به فيڕۆ ناڕوات ، هه‌ى خوا ڕه‌حمتان پێ بكات ئه‌ى ئوممه‌تى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) ، ئێوه چه‌ند زوو له‌ناو چوون ، هێشتا هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌رماون وله‌نێوتانن ، وه جل وپۆشاكى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هێشتا ماون ونه‌ڕزيون ، وه قاپ وئامانه‌كانى هێشتا نه‌شكاون ، سوێند به‌و خوايه‌ى گيانى منى به ده‌سته يان ئه‌وه‌ته ئێوه له‌سه‌ر دين وڕێبازێكن كه باشتره له دين وڕێبازى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) يان ئه‌وه‌ته ئێوه كه‌ره‌وه‌ى ده‌رگاى گومڕايين ، ووتيان ئه‌ى باوكى عبدالرحن والله هيچ مه‌به‌ستێكمان نيه ته‌نها خێر نه‌بێت ، پێى فه‌رموون چه‌ندين كه‌س هه‌يه له كردارو گوفتاريدا مه‌به‌ستى خێره به‌ڵام نه‌يپێكاوه و هه‌ڵه‌يه ،پيغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێيفه‌رمووين كه‌سانێك په‌يدا ده‌بن قورئان ده‌خوێننه‌وه به‌ڵام له گه‌رده‌نيانتێپه‌ڕناكات ، سوێند به خوا له‌وانه‌يه زۆربه‌ى ئه‌وانه له ئێوه بن ، پاشان عبدالله ى كوڕى مه‌سعود پشتى تێكردن وڕۆيشت ، عه‌مرى كوڕى سه‌له‌مه ده‌ڵێت گشت ئه‌و كه‌سانه‌ى له ناو ئه‌و بازنه‌يه‌دا بوون شوێن خه‌واريجه‌كان كه‌وتبوون و له ڕۆژى نه‌هره‌وان شه‌ڕيان دژى ئێمه ده‌كرد ، ئه‌و ڕۆژه‌ى شه‌ڕ كه‌وته نێوان جه‌يشى ئيمامى عه‌لى (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) وخه‌واريجه‌كان .
ـ ئه‌م فه‌رمووده‌يه چه‌ند خاڵێكى گرينگى له خۆگرتووه :
1ـ سه‌حابه به‌ڕێزه‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هيچ كارێكيان به‌ناوى خێرو چاكه له خۆوه نه‌ده‌كرد كه ئه‌گه‌ر به‌ڵگه‌ى له سه‌ر نه‌بوايه ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا ده‌بينين ئه‌بو موساى ئه‌شعه‌رى (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) كاتێك ئه‌و كاره تازه‌و داهێنراوه له مزگه‌وته‌كه‌دا ده‌بينێت ناچێت له‌گه‌ڵ ئه‌واندا دابنيشێت و وه‌كو ئه‌وان ئه‌و بيدعه بكات كه ئه‌نجامدانى زيكركردن بوو به‌ڵام به‌شێوه‌يه‌ك كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به‌و جۆره فێرى نه‌كردبوون وفه‌رمانى پێ نه‌كردبوون ، بۆيه ئه‌بو موسا ئه‌م سه‌حابه به‌ڕێزه كاتێك ئه كاره تازه‌يه له ديندا ده‌بينێت ڕاسته‌وخۆ ده‌چێته به‌رده‌م ماڵى عبدالله ى كوڕى مه‌سعود ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت كه يه‌كێكه له زانا گه‌وره‌كانى سه‌حابه ، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌م عيباده‌ته داهێنراوه‌ى پێ ڕابگه‌يه‌نێت وئاگادارى بكاته‌وه .
2 ـ عبدالله ى كوڕى مه‌سعود (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) كاتێك ده‌چێته ناو ئه‌م بيدعه‌چيانه يه‌كسه‌ر ئينكارييان لێده‌كات وناڵێت به‌ڕاستى ئێوه كارێكى باش وخێر ئه‌نجام ده‌ده‌ن له كاتێكدا ئه‌وان زيكرى خواى گه‌وره‌يان ده‌كرد و وێرده‌كانى (سبحان الله)و(لاإله إلا الله)و(الله أكبر)يان ده‌خوێند ، به‌ڵام به شێوه‌يه‌ك كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به‌مجۆره هاوه‌لاِنى خۆى فێر نه‌كردبوو ، كه بريتى بوو له زيكركردن به به‌رد .
3 ـ ئه‌م جۆره كه‌سانه ئه‌م كاره‌يان به‌ناوى خێرو چاكه ئه‌نجام ده‌دا ، به‌ڵام عبدالله ى كوڕى مه‌سعود (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) پێى وتن (ۆكَمْ مِنْ مُڕيدٍ لِلْخَيْڕ ڵنْ يُصِيبَهُ ) واته : چه‌ندين كه‌س هه‌يه له كردارو گوفتاريدا مه‌به‌ستى خێروچاكه‌يه به‌ڵام له‌و كرداروگوفتاره‌دا نه‌يپێكاوه‌و به‌هه‌ڵه داچووه ، چونكه بێگومان هه‌ر كردارو گوفتارێك به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت وله‌سه‌ر سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌بێت ڕه‌دكراوه‌يه‌و قه‌بوڵ ناكرێت .
4ـ بيدعه‌ى بچوك سه‌رده‌كێشێ بۆ بيدعه‌ى گه‌وره ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى بيدعه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه عبدالله ى كوڕى مه‌سعود نه‌هى لێكردن سه‌رى كێشا بۆ بيدعه‌يه‌كى گه‌وره‌تر كه ئه‌ويش بريتى بوو له به‌كافردانان وخوێن ڕشتنى سه‌حابه‌و موسڵمانان له لايه‌ن خه‌واريجه‌كانه‌وه ، چونكه هه‌ريه‌ك له‌وانه‌ى ئه‌م كاره‌يان كرد دواتر بوون به خه‌واريج و دژايه‌تيه‌كى زۆرى موسڵمانان وسه‌حابه به‌ڕێزه‌كانيان كرد .
5 ـ عبدالله ى كوڕى مه‌سعود (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) بيدعه‌ى له‌ديندا به هۆكارى له‌ناوچوونى ئوممه‌تى ئيسلام وه‌سفكردووه ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى كاتێك ئه‌و جۆره كه‌سانه بهم شێوه‌يه ده‌بينێت ده‌فه‌رموێت ئه‌ى ئوممه‌تى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) چه‌ند زوو به هيلاك چوون ، هێشتا جل وبه‌رگى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌رماوه‌و نه‌رزيون ، قاپ و كه‌ل و په‌لى هه‌رماوه‌و نه‌شكاوه ئێوه ئه‌وه‌نده زوو شت له ديندا زياد ده‌كه‌ن و داده‌هێنن .
6ـ عبدالله ى كوڕى مه‌سعود (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) بيدعه‌ى بيدعه‌چيه‌كانى وه‌سفكردووه به كردنه‌وه‌ى ده‌رگاى گومڕايى به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى كاتێك ئه‌وانى له‌سه‌ر بيدعه‌كه‌دا بينى پێيانى فه‌رموو (وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ إِنَّكُمْ لَعَلَى مِلَّةٍ هِىَ أَهْدَى مِنْ مِلَّةِ مُحَمَّدٍ أَوْ مُفْتَتِحُو بَابِ ضَلَالَةٍ) واته : سوێند به‌و خوايه‌ى گيانى منى به‌ده‌سته يان ئه‌وه‌ته ئێوه له‌سه‌ر ڕى ودينێكن كه باشتر بێت له دينى محمد صلى الله عليه وسلم يان ئه‌وه‌ته ئێوه كه‌ره‌وه‌ى ده‌رگاى گومڕايين .
10ـ وقال الأوزاعى : ( عَلَيْك بآثار من سلف وَإِن رفضك النَّاس ، وَإِيَّاك وآراء الرِّجَال وَ إِن زخرفوه لَك بالْقَوْل) أخرجه الآجري: (الشريعة 102) وفيه : (وإن زخرفوها لك بالقول) وقال الألباني: سنده صحيح. انظر: (مختصر العلو 138) . واته : ئه‌وزاعى فه‌رمووى : په‌يوه‌ستبه به شوێنكه‌وتنى شوێنه‌وارى پێشينه چاكه‌كان ئه‌گه‌ر خه‌لكيش ڕه‌فزت بكات ، وه ئاگادار به له ڕاو بۆچوونى كه‌سانێك كه پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ته ئه‌گه‌ر قسه‌كانيشيان بۆت بڕازێننه‌وه .
11 ـ عَن أبى حنيفَة أَنه قَالَ: " عَلَيْك بالأثر، وَطَرِيقَة السّلف، وَإِيَّاك وكل محدثة فَإِنَّهَا بِدعَة " ذكره ابْن قدامَة فِى كِتَابه - ذمّ التَّأْوِيل . السنن والمبتدعات :6. واته: ئيمامى ئه‌بو حه‌نيفه (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رموويه‌تى: په‌يوه‌ستبه به شوێن كه‌وتن و ڕۆيشتن و له‌سه‌ر ڕێگاى پێشينه چاكه‌كان ، وه ئاگاداربه له شته نوێ و تازه‌كان له ديندا ، چونكه گشت شتێكى نوێ و تازه له ديندا (به‌بێ به‌ڵگه) بيدعه و داهێنراوه .
12 ـ وقال الامام مالك رحمه الله : (مَنِ ابْتَدَعَ فِى الْإِسْلَامِ بِدْعَةً يَرَاهَا حَسَنَةً، زَعَمَ أَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَانَ الرِّسَالَةَ، لِأَنَّ اللَّهَ يَقُولُ: { الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا} [المائدة: 3]، فَمَا لَمْ يَكُنْ يَوْمَئِذٍ دِينًا، فَلَا يَكُونُ الْيَوْمَ دِينًا ) الاعتصام ـ للشاطبى :1/49 .واته: ئيمامى مالك (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رموويه‌تى: هه‌ر كه‌سێك بيدعه‌يه‌ك دابهێنێت له‌ناو ئاينى ئيسلام دا ، ئه‌م بيدعه‌يه به بيدعه‌يه‌كى حه‌سه‌نه (واته به چاك) بزانێت ، ئه‌وه ئه‌م كه‌سه واى گومان بردووه كه‌وا محمد ( صلی الله علیه وسلم ) خيانه‌تى له ئه‌مانه‌تى گه‌ياندنى په‌يامه‌كه‌ى خواى گه‌وره كردبێت ، چونكه خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) ، واته: له ئه‌مڕۆوه ئاينه‌كه‌تانم ته‌واو كرد (گشت شته چاك و خراپه‌كانتان پێ ڕاگه‌يندرا) ، وه نيعمه‌ت و به‌خششى خۆمم بۆ ته‌واو كردن (وه‌كو نيعمه‌تى هيدايه‌ت بۆ ڕێگاى ڕاست ، بۆيه پێويست به هيچ ڕێچكه‌يه‌كى تر ناكات جگه له‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى هاتووه) ، وه ڕازيم كه‌وا ته‌نها ئيسلام ئايين و به‌رنامه‌تان بێت ، ( جگه له ئيسلام خواى گه‌وره پێى ڕازى نيه وه‌كو هه‌ر شتێكى زيادكراو جا به ناوى دينه‌وه بێت يان غه‌يرى دين ، ته‌نها خواى گه‌وره به‌وه ڕازى يه كه خۆى ناردوويه‌تى) ، هه‌ر شتێك له‌سه‌ر ده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) دين نه‌بوبێت ئه‌وا ئه‌مڕۆ نابێت به دين .
13 ـ قال الإمام أبو عبد الله الشافعى ـ (رحمه الله) ـ: مَنِ اسْتَحْسَنَ فَقَدْ شَرَّعَ ) الاعتصام ـ للشاطبى :3/59. تحقيق ودراسة :3 أجزاء . واته: ئيمامى شافعى (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رموويه‌تى : هه‌ر كه‌سێك شتێك (له ديندا) به چاك بزانێت و داى بهێنێت به‌بێ به‌ڵگه ، ئه‌وه ئه‌و كه‌سه ته‌شريعێكى داناوه جگه له ته‌شريعى خوا ، وه بۆ هيچ كه‌سێك نيه ته‌شريعێك دابنێ جگه له ته‌شريعى خوا) .
14 ـ قَالَ أَحْمد بن حَنْبَل رَحمَه الله : أصُول السّنة عندنَا التَّمَسُّك بِمَا كَانَ عَلَيْهِ أَصْحَاب رَسُول الله ( صلی الله علیه وسلم ) ، والاقتداء بهم وَترك الْبدع، وكل بِدعَة فَهِىَ ضَلَالَة) طبقات الحنابلة ( 1 / 241 - 243 ) . واته: ئيمامى أحمدى كوڕى حه‌نبه‌ل (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رموويه‌تى : بنچينه‌كانى سوننه‌ت له لاى ئێمه بريتى يه له ده‌ست گرتن به‌و مه‌نهه‌جه‌ى كه هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌رى خوا له‌سه‌رى بووه ( صلی الله علیه وسلم ) ، وه شوێن كه‌وتنيان و وازهێنان له بيدعه ، وه گشت بيدعه‌يه‌ك گومڕايى و سه‌ر لێ شێواويه.
15 ـ وَعَن عَليّ رَضِى الله عَنهُ قَالَ: لَوْ كَانَ الدِّينُ بِالرَّأْيِ لَكَانَ أَسْفَلُ الْخُفِّ أَوْلَى بِالْمَسْحِ مِنْ أَعْلَاهُ ، وَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) يَمْسَحُ على ظَاهر خفيه) (صَحِيح) مشكاة المصابيح : 525 . واته : له عه‌ليه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : ئه‌گه‌ر دين به بيرو بۆچوون بووايه ئه‌وه ژێره‌وه‌ى گۆره‌وى بۆ مه‌سحكردن باشتره له سه‌ره‌وه‌ى ، پێغه‌مبه‌رى خوام بينيوه ( صلی الله علیه وسلم ) مه‌سحى له‌سه‌ره‌وه‌ى گۆره‌ويه‌كه‌ى ده‌كرد .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌وا دينى ئيسلام بريتى يه له‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) گه‌ياندوويه‌تى و بريتى نيه له زيادكردن و داهێنان له عه‌قيده‌و عيبادات به بيروبۆچوون و به باش زانين به بێ هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى شه‌رعى .
16 ـ عَنْ عُمَرَ ، رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ ، أَنَّهُ جَاءَ إِلَى الْحَجَرِ الأَسْوَدِ فَقَبَّلَهُ فَقَالَ إِنِّى أَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ لاَ تَضُرُّ ، وَلاَ تَنْفَعُ وَلَوْلاَ أَنِّى رَأَيْتُ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم ) يُقَبِّلُكَ مَا قَبَّلْتُكَ) صحيح البخارى : 1597 ، ومسلم : 3126 . واته : عومه‌رى كوڕى خه‌تاب (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) ده‌هاته لاى به‌رده ڕه‌شه‌كه‌و ماچى ده‌كرد ، ده‌يفه‌رموو من ده‌زانم كه تۆ به‌ردى نه‌زيان ده‌ده‌يت و نه‌قازانج ده‌گه‌يه‌نيت ، ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوام نه‌بينيبوايه ( صلی الله علیه وسلم ) كه ماچى ده‌كردى ئه‌وه ماچم نه‌ده‌كردى .
ـ شوێنى مه‌به‌ست له‌و فه‌رمووده‌يه‌دا ئه‌وه‌يه كه ئيمامى عومه‌ر ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت به به‌رده ڕه‌شه‌كه ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ماچى نه‌كردباى منيش ماچم نه‌ده‌كردى ، ئه‌وه به‌ڵگه‌يه كه سه‌حابه به‌ڕێزه‌كان نه له عه‌قيده‌و نه له عيباداتدا شتێكيان نه‌ده‌كرد كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌يكردبێت ، بۆيه ئيمامى عومه‌ر وه‌كو شوێنكه‌وتنێك بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌رده‌كه‌ى ماچكردووه به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ماچى نه‌كردباى ئه‌وه منيش ماچم نه‌ده‌كردى .
17ـ عن نَافِعٍ أَنَّ رَجُلًا عطَسَ إِلَى جَنْبِ ابْنِ عُمَرَ فَقَالَ: «الْحَمْدُ لِلهِ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِ اللهِ».قَالَ ابْنُ عُمَرَ:لَيْسَ هَكَذَا عَلَّمَنَا رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ، عَلَّمَنَا أَنْ نَقُولَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ» سنن الترمذى 5/ 76، المستدرك 5/ 377، صحيح سنن الترمذى 2/ 353. واته : له نافعه‌وه (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) ده‌ڵێت :پياوێك له ته‌نيشت عبدالله ى كوڕى عومه‌ر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) پژمى و وتى : (الحمدلله والسلام على رسول الله) ، ئيبن عومه‌ر فه‌رمووى : پيغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بهم شێوه‌يه ئێمه‌ى فێر نه‌كردووه ، به‌ڵكو ئێمه‌ى فێركردووه كه له كاتى پژميندا بڵێين (الحمد لله على كل حال) واته :له هه‌موو حاڵ وبارێكدا سوپاس بۆ خواى گه‌وره .
ـ له‌م فه‌رمووده‌يه ده‌بينين عبدالله ى كوڕى عومه‌ر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) له‌و پياوه قه‌بوڵ ناكات كاتێك شتێك له ناو عيباده‌تێك له عيباده‌ته‌كانى زياد بكات ، كه بريتى بوو له زيادكرد (والسلام على رسول الله ) له‌دواى زيكرى (الحمدلله) ، من لێره‌دا پرسيارێك له‌و كه‌سانه ده‌كه‌م كه‌ده‌ڵين بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا هه‌يه ، ئه‌گه‌ر بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا دروسته بۆ عبدالله ى كوڕى عومه‌ر له‌و پياوه قه‌بوڵ ناكات كه له كاتى پژميندا له‌دواى الحمد لله سه‌لام بنێرێت بۆ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ؟ خۆ سه‌لام ناردن بۆ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) يه‌كێكه له عيباده‌ته‌كان .
18 ـ وعن عبد الله بن مسعود رضى الله عنه أنه قال: إنا نقتدى ولا نبتدى ، ونتَّبِع ولانَبْتدِع ، ولن نضِلَّ ما تَمسّكْنا بالأثر) أخرجه اللالكائى فى شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة 1: 86، رقم 105ـ106؛ وابن قدامة فى ذم التأويل 31. واته : له عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : ئێمه له دينداريدا له‌سه‌ر ڕێبازى پَيغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌ڕۆين و شوێنى ده‌كه‌وين ، له خۆمانه‌وه شتێكى تازه داناهێنين وبيدعه ناكه‌ين ، وه هه‌رگيز گومڕاو سه‌رلێشێواو نابين ئه‌گه‌ر ده‌ستمان گرتبێت به ئاسار و ڕێبازى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) .
19ـ عَن أبى رَبَاح عَن سعيد بن السيب أَنه رأى رجلا يُصَلِّى بعد طُلُوع الْفجْر أَكثر من رَكْعَتَيْنِ يكثر فِيهَا الرُّكُوع وَالسُّجُود فَنَهَاهُ فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّد يُعَذِّبنِى الله على الصَّلَاة قَالَ لَا وَلَكِن يعذبك على خلاف السّنة) رواه البيهقى فى "السنن الكبري" (2/466) ، والخطيب البغدادى فى "الفقيه والمتفقه" (147) وعبدالرزاق فى "المصنف" (3/52) والدارمى (1/116) بسند جيد كما فى "علم اصول البدع" . واته : له باوكى ره‌باحه‌وه فه‌رمووى : سه‌عيدى كوڕى موسه‌ييه‌ب پياوێكى بينى له دواى ده‌ركه‌وتنى فه‌جرى سادق (پێش ده‌ستكردن به نوێژى به‌يانى) زياتر له دوو ركه‌عات نوێژى سوننه‌تى كرد وسوجده‌و ركوعى تيادا برد ، سه‌عيد نه‌هى ئه‌م بيدعه‌يه‌ى لێكرد ، پياوه‌كه‌ش ووتى : ئه‌ى باوكى محمد ئايه خواى گه‌وره له سه‌ر نوێژكردن سزام ده‌دات ، سه‌عيد پێى ووت : نه‌خێر به‌ڵام سزات ده‌دات له‌سه‌ر موخاله‌فه‌كردنى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى ( صلی الله علیه وسلم ) .
20 ـ عَنِ الزُّبَيْرِ بْنِ بَكَّارٍ، قَالَ: " سَمِعْتُ مَالِكَ بْنَ أَنَسٍ، وَأَتَاهُ رَجُلٌ، فَقَالَ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! مِنْ أَيْنَ أُحْرِمُ؟ قَالَ: مِنْ ذِى الْحُلَيْفَةِ، مِنْ حَيْثُ أَحْرَمَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ، فَقَالَ: إِنِّى أُرِيدُ أَنْ أُحْرِمَ مِنَ الْمَسْجِدِ. فَقَالَ: لَا تَفْعَلْ، قَالَ: فَإِنِّى أُرِيدُ أَنْ أُحْرِمَ مِنَ الْمَسْجِدِ مِنْ عِنْدِ الْقَبْرِ، قَالَ: لَا تَفْعَلْ: فَإِنِّى أَخْشَى عَلَيْكَ الْفِتْنَةَ، فَقَالَ: وَأَيُّ فِتْنَةٍ هَذِهِ؟! إِنَّمَا هِىَ أَمْيَالٌ أَزِيدُهَا، قَالَ: وَأَيُّ فِتْنَةٍ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ تَرَى أَنَّكَ سَبَقْتَ إِلَى فَضِيلَةٍ قَصَّرَ عَنْهَا رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ؟! إِنِّى سَمِعْتُ اللَّهَ يَقُولُ: {فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ} [النور: 63]) رواه الخطيب فى "الفقيه والمتفقه" (1/148) ، وأبو نعيم فى "الحلية" (6/326) ، والبيهقى فى "المدخل" (236) ، وابن بطه فى "الابانة" (98) ، والشاطبى فى الاعتصام (2/534).واته : له زوبه‌يرى كوڕى به‌ككاره‌وه فه‌رمووى : گوێم له ماليكى كوڕى ئه‌نه‌س بوو پياوێك هاته لاى پێى ووت ئه‌ى باوكى عبدالله من له كوێ ئيحرام ببه‌ستم بۆ حه‌ج يان عومره ؟ ئه‌نه‌س پێى فه‌رموو له ( ذوالحليفة) له‌و شوێنه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئيحرامى لێبه‌ستووه ، پياوه‌كه پێى ووت من ئه‌مه‌وێ له مزگه‌وت ئيحرام ببه‌ستم واته پێش ئه‌وه‌ى بگاته (ذوالحليفة) ئه‌نه‌س پێى فه‌رموو ئه‌وه نه‌كه‌يت ،پياوه‌كه‌ش وتى من ئه‌مه‌وێ له لاى مزگه‌وت ئيحرام ببه‌ستم له لاى گۆڕى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ، ئه‌نه‌س پێى فه‌رموو ئه‌وه مه‌كه من ئه‌ترسم تۆ تووشى فيتنه‌يه‌ك بيت ، پياوه‌كه وتى : چ فيتنه‌يه‌ك له‌وه‌دايه؟ ته‌نها چه‌ند ميلێكه ده‌مه‌وێت زيادى بكه‌م له شوێنى خۆى ، ئه‌نه‌س فه‌رمووى : ئايه چ فيتنه‌يه‌ك له‌وه گه‌وره‌تره كه من تۆ ببينم پێش پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بكه‌ويت له خێرێك كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌نجامى نه‌دابێت !. بيستوومه كه خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت : {فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ} [النور: 63] . واته: با ئاگاداربن ئه‌وانه‌ى كه سه‌رپێچى له فه‌رمانه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌كه‌ن له‌وه‌ى فيتنه‌يه‌كيان تووش بێت يان سزايه‌كى زۆر به ئازار .
ـ ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌يه‌كى ئاشكرايه له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى به باش دانانى شتێك ياكارێك به‌ناوى دينه‌وه كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌يكردبێت ، ده‌بينين مالكى كوڕى ئه‌نه‌س له پياوێك قه‌بوڵ ناكات له شوێنێك ئيحرام ببه‌ستێت كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئيحرامى لێ نه‌به‌ستووه ، ئه‌گه‌رچى پياوه‌كه به بۆچوونى خۆى كاره‌كه به‌باش ده‌زانێت و به خراپى نازانێت ، به‌ڵام ماليكى كوڕى ئه‌نه‌س نه‌هى لێده‌كات و پێى ده‌فه‌رموێت به‌هۆى موخاله‌فه‌كردنى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌ترسم تووشى فيتنه‌يه‌ك بيت ، به‌به‌ڵگه‌ى ئه‌و ئايه‌ته‌ى كه بۆى خوێندۆته‌وه .
ـ ئه‌و كه‌سانه‌ى ده‌ڵێن بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا هه‌يه يه‌كێك له گومانه‌كانيان بريتيه له‌و فه‌رمووده‌يه‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) كه فه‌رموويه‌تى :(مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً ، فَلَهُ أَجْرُهَا ، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُنْتَقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ ، وَمَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً سَيِّئَةً ، كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا ، وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُنْتَقَصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْءٌ ) مسلم الزكاة (1017) ، النسائى الزكاة (2554) ، أحمد (4/359) . واته : هه‌ركه‌سێك له ئيسلامدا ڕێگايه‌كى چاك بگرێته به‌ر (كه به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر بێت) ئه‌وه ئه‌و كه‌سه پاداشتى بۆ هه‌يه وه پاداشتى ئه‌و كه‌سانه‌شى بۆ هه‌يه كه‌چاوى لێده‌كه‌ن وشوێنى ده‌كه‌ون له گرتنه‌به‌رى ئه‌م ڕێگايه چاكه بێ ئه‌وه‌ى پاداشتى هيچ لايه‌كيان كه‌م بكات .
ـ به بۆچوونى بيدعه‌چيه‌كان ئه‌م فه‌رمووده‌يه به‌ڵگه‌يه له‌سه‌ر داهێنانى عيبادات له‌ديندا بێ ئه‌وه‌ى به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر بێت ، به‌ڵام وه‌ڵام بۆ ئه‌م گومانه بريتى يه له‌وه‌ى ئيمامى شاتبى له (كيتابى الاعتصام 233/1ـ236) فه‌رموويه‌تى : مه‌به‌ستى فه‌رمووده‌كه به‌ماناى داهێنانى شتێكى تازه له ديندا به بێ به‌ڵگه نايه‌ت ، به‌ڵكو مه‌به‌ست له‌م فه‌رمووده‌يه بريتى يه له كرده‌وه‌كردن بهم عيباده‌ته‌ى كه له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) دا هاتووه ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌و خاڵانه‌ى خواره‌وه:
1ـ ئه‌و هۆكاره‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى پێهاتووه بريتى يه له ماڵ به‌خشين به به‌ڵگه‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى جوره‌يرى كوڕى عبدالله ڕيوايه‌تى كردووه و ده‌فه‌رموێت : ( كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) فِى صَدْرِ النَّهَارِ ، قَالَ : فَجَاءَهُ قَوْمٌ حُفَاةٌ عُرَاةٌ مُجْتَابِى النِّمَارِ أَوِ الْعَبَاءِ، مُتَقَلِّدِى السُّيُوفِ ، عَامَّتُهُمْ مِنْ مُضَرَ، بَلْ كُلُّهُمْ مِنْ مُضَرَ فَتَمَعَّرَ وَجْهُ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) لِمَا رَأَى بِهِمْ مِنَ الْفَاقَةِ ، فَدَخَلَ ثُمَّ خَرَجَ ، فَأَمَرَ بِلَالًا فَأَذَّنَ وَأَقَامَ ، فَصَلَّى ثُمَّ خَطَبَ فَقَالَ: {يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ} [النساء: 1] إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، {إِنَّ اللهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا} [النساء: 1] وَالْآيَةَ الَّتِى فِى الْحَشْرِ: {اتَّقُوا اللهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللهَ} [الحشر: 18] «تَصَدَّقَ رَجُلٌ مِنْ دِينَارِهِ ، مِنْ دِرْهَمِهِ ، مِنْ ثَوْبِهِ ، مِنْ صَاعِ بُرِّهِ ، مِنْ صَاعِ تَمْرِهِ - حَتَّى قَالَ - وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ» قَالَ: فَجَاءَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ بِصُرَّةٍ كَادَتْ كَفُّهُ تَعْجِزُ عَنْهَا ، بَلْ قَدْ عَجَزَتْ ، قَالَ : ثُمَّ تَتَابَعَ النَّاسُ ، حَتَّى رَأَيْتُ كَوْمَيْنِ مِنْ طَعَامٍ وَثِيَابٍ ، حَتَّى رَأَيْتُ وَجْهَ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) يَتَهَلَّلُ ، كَأَنَّهُ مُذْهَبَةٌ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ): «مَنْ سَنَّ فِى الْإِسْلَامِ سُنَّةً حَسَنَةً، فَلَهُ أَجْرُهَا ، وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ ، وَمَنْ سَنَّ فِى الْإِسْلَامِ سُنَّةً سَيِّئَةً ، كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْءٌ» رواه مسلم والنسائى وابن ماجه والترمذى باختصار القصة ، (صحيح) صحيح الرغيب والترهيب: 61. واته : له جوره‌يره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : ئێمه له سه‌ره‌تاى ڕۆژدا له لاى پێغه‌مبه‌رى خوا بووين ( صلی الله علیه وسلم ) ، هه‌ندێك كه‌سى فه‌قيرى جل شوڕ (ڕووت) هاتنه‌لاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) جلى خه‌ت خه‌تى سوفيان له‌به‌ربوو ، شمشێره‌كانيان له مل كرد بوو ، زۆربه‌يان له هۆزى (مضر ) بوون ، به‌ڵكو گشيان له‌وهۆزه بوون ، كاتێك پێًغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌وانى به‌مشێوه‌يه بينى ده‌م وچاوى سوور هه‌ڵگه‌ڕا به‌هۆى ئه‌م هه‌ژاريه‌ى پێيانه‌وه ديار بوو ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) چووه ماڵه‌وه پاشان هاته ده‌ره‌وه فه‌رمانى به بيلال كرد بانگ بدات بۆ نوێژ ، بيلال بانگى داو پاشان قامه‌تى بۆ نوێژ كرد ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژى بۆ كردن دواتر وتارى بۆ خوێندنه‌وه‌و سه‌ره‌تا به‌چه‌ند ئايه‌تێك ده‌ستى پێكرد ، فه‌رمووى : ( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا ) النساء: ١ . واته: ئه‌ى خه‌ڵكينه خۆتان بپارێزن له سزاى په‌روه‌ردگارتان ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌ى كه‌وا ئێوه‌ى له‌يه‌ك نه‌فس دروست كردووه كه ئاده‌مه (درودو سه‌لامى خواى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بێت) وه هه‌ر له‌م نه‌فسه‌ش خێزانه‌كه‌ى ئاده‌مى دروست كردووه ، وه له‌م دووانه پياوان و ئافره‌تى زۆرى دروست كردووه‌و بڵاوى كردوونه‌ته‌وه ، له‌و خوايه بترسن كه به‌ناوهێنانيه‌وه داوا له يه‌كترى ده‌كه‌ن ، وه په‌يوه‌ندى خزمايه‌تى بپارێزن و پته‌وى بكه‌ن چونكه به‌ڕاستى خواى گه‌وره به‌رده‌وام چاودێره به‌سه‌رتانه‌وه .
ـ به بيركردنه‌وه‌و له ماناو هۆكارى ئه‌م فه‌رمووده‌يه بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه مه‌به‌ست له وشه‌ى (سنة حسنة) واته : ئه‌نجامدانى ئه‌م كاره‌ى كه له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هاتووه‌و به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ره ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى له كاتێكدا فه‌رموو كه سه‌حابه‌يه‌كى به‌ڕێز ماڵێكى زۆرى هێناو ده‌ستپێشخه‌رى كرد له‌كارێكى خێر ، كه ماڵبه‌خشينێكى زۆر بوو ، ئه‌مه‌ش چه‌ندين به‌ڵگه‌ى له قورئان وسوننه‌ت له‌سه‌ره ، بۆيه سوننه‌ى حه‌سه‌نه مه‌به‌ست لێى زيندوو كردنه‌وه‌ى كارێكى مه‌شروع وبه‌ڵگه‌داره .
بۆ پاڵپشتى ماناى ئه‌م فه‌رمووده‌يه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له فه‌رمووده‌يه‌كى تردا فه‌رموويه‌تى : (مَنْ أَحْيَا سُنَّةً مِنْ سُنَّتِى ، فَعَمِلَ بِهَا النَّاسُ ، كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهَا، لَا يَنْقُصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا، وَمَنْ ابْتَدَعَ بِدْعَةً، فَعُمِلَ بِهَا، كَانَ عَلَيْهِ أَوْزَارُ مَنْ عَمِلَ بِهَا، لَا يَنْقُصُ مِنْ أَوْزَارِ مَنْ عَمِلَ بِهَا شَيْئًا ) ( صحيح ) صحيح ابن ماجة : 205 . واته : هه‌ركه‌سێك سوننه‌تێك له سوننه‌ته‌كانم زيندوو بكاته‌وه ، ئينجا خه‌ڵكى كرده‌وه بهم سوننه‌ته بكه‌ن ، بۆ ئه‌وكه‌سه هه‌يه پاداشت به ئه‌ندازه‌ى پاداشتى ئه‌و كه‌سه‌ى كرده‌وه‌ى بهم سوننه‌ته كردووه بێ ئه‌وه‌ى له پاداشتى هيچ كامێكيان كه‌م بكاته‌وه ، وه هه‌ر كه‌سێك بيدعه‌يه‌ك له ديندا دابهێنێت وخه‌ڵكى شوێنى بكه‌ون وكرده‌وه به‌و بيدعه‌يه بكه‌ن ئه‌م كه‌سه تاوانى گشت ئه‌وكه‌سانه‌ى له سه‌ره كه كرده‌وه به‌و بيدعيه ئه‌كه‌ن بێ ئه‌وه‌ى تاوانى ئه‌و كه‌سه كه‌م بێته‌وه كه كرده‌وه‌ى به‌و بيدعه‌يه كردووه .
ـ ئه‌گه‌ر له‌م فه‌مووده‌يه وود بينه‌وه ده‌بينين پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له سه‌ره‌تاى فه‌رمووده‌كه‌دا وشه‌ى سوننه‌تى داوه‌ته پاڵ خۆى و فه‌رموويه‌تى (مَنْ أَحْيَا سُنَّةً مِنْ سُنَّتِى ) ، به‌ڵام له‌ناوه‌ڕاستى فه‌رمووده‌كه‌دا وشه‌ى بيدعه‌ى نه‌داوه‌ته پاڵ خۆى يه‌كسه‌ر فه‌رموويه‌تى (ۆمَنْ ابْتَدَعَ بِدْعَه‌ً ، فَعُمِڵ بِهَا) ، له يه‌ك فه‌رمووده‌دا نه‌هاتووه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) وشه‌ى بيدعه‌ى دابێته پاڵ خۆى يان به‌چاك وه‌سفى كردبێت به‌ڵكو له گشت فه‌رمووده‌كان به خراپ وه‌سفى بيدعه‌ى كردووه به بێ جياوازى .
خاڵى دووه‌م : سه‌باره‌ت به وه‌لاِمدانه‌وه‌ى ئه‌و شوبهه‌يه كاتێك پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت (مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً)ناكرێت ئه‌م فه‌رمووده‌يه حه‌مل بكرێته سه‌ر داهێنانى شتێك به بێ به‌ڵگه ، چونكه به‌چاك وخراپ دانانى شت ته‌نها له ڕووى شه‌رعه‌وه ده‌زانرێت تايبه‌ته به‌شارع و هيچ په‌يوه‌ندى به عه‌قڵه‌وه نيه ، ئه‌مه مه‌زهه‌بى ئه‌هلى سوننه‌وجه‌ماعه‌يه ، به‌ڵام له لاى ئه‌هلى بيده‌ع عه‌قڵ پێوه‌ره بۆ به چاك دانان وبه‌خراپ دانان نه‌ك نه‌قڵ ، بۆيه وشه‌ى سوننه له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بريتى يه له‌و كارانه‌ى له شه‌رعدا بوونى هه‌يه وه‌كو سه‌ده‌قه‌كردن وهاوشێوه‌كانى له سوننه‌ته مه‌شروعه‌كان ، وه مه‌به‌ست له (السنة السيئة) بريتى يه له تاوان وبيدعه وداهێنان له ديندا ، نموونه‌ى تاوان وه‌كو كوشتن كه يه‌كه‌مين كه‌س يه‌كێك له‌كوڕه‌كانى ئاده‌م (علية الصلاة والسلام ) دايهێنا هه‌روه‌ك له صه‌حيح بوخارى وموسليم دا هاتووه : (لَا تُقْتَلُ نَفْسٌ ظُلْمًا إِلَّا كَانَ عَلَى ابْنِ آدَمَ الْأَوَّلِ كِفْلٌ مِنْ دَمِهَا ، لِأَنَّهُ كَانَ أَوَّلَ مَنْ سَنَّ الْقَتْلَ) رواه البخارى (3336) ومسلم (1677) . واته : هيچ نه‌فسێك نيه به‌سته‌م بكوژرێت ئيللا له‌سه‌ر كوڕى ئاده‌م هه‌مان تاوان ده‌نوسرێت ، چونكه ئه‌و يه‌كه‌م كه‌س بوو ڕێگاى كوشتنى داهێنا . وه (السنة السيئة) بێ گومان بيدعه‌ش ده‌گرێته‌وه چونكه بيدعه به‌گشتى نه‌هى لێكراوه له شه‌رعدا .
ـ خاڵى سێ يه‌م : سه‌باره‌ت به ولاِمدانه‌وه‌ى ئه‌و شوبهه‌يه ناكرێت ماناى (مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً) به ماناى (مَن ابتدعَ فِى الإِسْلاَمِ بِدعَةً حَسَنَةً ) بێت ، چونكه ئه‌گه‌ر بهم مانايه بێت ئه‌وه ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) كه ده‌فه‌رمووێت (كلُّ بدعةٍ ضلالة ) به‌ماناى (كلُّ سُنةٍ ضلالة) دێت ، بێگومان ئه‌مه‌ش گۆڕينى وشه‌يه له شوێنى خۆى و كوفره (په‌نا به‌خواى گه‌وره) .
ـ شوبهه‌ى دووه‌ميان : بريتى يه له‌م ئه‌سه‌ره : (ما رآه المسلمون حسناً ؛ فهو عند الله حسن ، وما رآه المسلمون سيئاً؛ فهو عند الله سيئ ) أخرجه أحمد وغيره ، و قال الألبانى وهو حديث موقوف على ابن مسعود بإسناد حسن ، فى تفريغ سلسلة الهدى والنور للشيخ الألبانى : ص 15 . واته: هه‌ر كارێك موسڵمانان به چاكى بزانن ئه‌وه له لاى خواى گه‌وره چاكه ، وه هه‌ركارێك موسڵمانان به خراپى بزانن ئه‌وه له لاى خواى گه‌وره خراپه .
وه‌ڵام :
1 ـ ئه‌م قسه‌يه فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا نيه ( صلی الله علیه وسلم ) به‌ڵكو قسه‌ى عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده بۆيه ئه‌گه‌ر ماناى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه‌شى لێبگرێت نابێت عه‌مه‌لى پێبكرێت چونكه ئه‌م ئه‌سه‌ره پێچه‌وانه‌ى فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ره ( صلی الله علیه وسلم ) كه فه‌رموويه‌تى (كلُّ بدعةٍ ضلالة) واته : گشت داهێنانێك له ديندا به‌ناوى به چاك زانين گومڕاييه .
2 ـ ئه‌گه‌ر بڵێين ئه‌م ئه‌سه‌ره‌ى عبدالله ى كوڕى مه‌سعود پێچه‌وانه‌ى فه‌رمووده نيه ئه‌وه ده‌بێت بڵێين مه‌به‌ست به قسه‌كه‌ى (ئيجماعى سه‌حابه‌يه ) واته : هه‌ر شتێك گشت سه‌حابه‌كان به بێ جياوازى به چاك بزانن ئه‌وه شتێكى باشه ، وه‌كو به چاك دانان و هه‌ڵبژاردنى ئه‌بوبه‌كرى سه‌ديق رضي الله عنه بۆ خه‌لافه‌ت ، گشت هاوه‌ڵان ئه‌بو به‌كريان به چاك زانى بۆ پێشه‌وايه‌تى موسڵمانان . زۆرێك له زانايان ئه‌م قسه‌ى عبدالله ى كوڕى مه‌سعوديان كردۆته به‌ڵگه له سه‌ر ئيجماع بۆ نموونه ئيمامى ئيبن كه‌سير فه‌رموويه‌تى (وهذا الأثر فيه حكايةُ إجماعٍ عن الصحابة فى تقديم الصديق ). واته : ئه‌م ئه‌سه‌ره يه‌ك ده‌نگى سه‌حابه‌ى تێدايه بۆ پێش خستنى ئه‌بوبه‌كر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) بۆ خيلافه‌ت له‌نێو گشت هاوه‌ڵان .
وه ئيمامى شاتبى لة (كتابى الاعتصام (655/2) ) فه‌رموويه‌تى : ( إن ظاهره يدل على أن ما رآه المسلمون بجملتهم حسناً ؛ فهو حسنٌ ، والأمة لا تجتمع على باطلٍ ، فاجتماعهم على حسن شيءٍ يدل على حسنه شرعاً؛ لأن الإجماع يتضمن دليلاً شرعياً ) . واته : ئه‌م ئه‌سه‌ره به‌ڵگه‌يه كه‌وا هه‌ر شتێك كۆى موسڵمانان به چاكى بزانن ، ئه‌وه شتێكى چاكه ، ئوممه‌تى ئيسلامى به‌گشتى (نه‌ك گروپ گروپ) كۆنابنه‌وه له‌سه‌ر شتى پوچ وخراپ ، يه‌كده‌نگى موسڵمانان له‌سه‌ر به‌چاك دانانى شتێك به‌ڵگه‌يه له‌سه‌ر به‌چاك دانانى ئه‌و شته له شه‌رعدا ، چونكه ئيجماع به‌ڵگه‌ى شه‌رعى له خۆ ده‌گرێت . وة ئيمام عز بن عبدالسلام لة كتابى (فتاوى العز بن عبد السلام) : (ص379) : فةرموويةتى : ( فالمراد بالمسلمين أهل الإجماع) اهـ. واته: مه‌به‌ست به موسڵمانان ئه‌هلى ئيجماعه . بۆيه ئه‌م ئه‌سه‌ره به‌ڵگه نيه له‌سه‌ر دروستيه‌تى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا ، چونكه بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا ئيجماعى موسڵمانانى له‌سه‌ر نيه ، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه خيلافێكى زۆرى له‌سه‌ره له نێو موسوڵمانان .
4ـ چۆن ده‌بێت قسه‌ى ئه‌م سه‌حابه به‌ڕێزه كه عبدالله ى كوڕى مه‌سعوده بكرێته به‌ڵگه له‌سه‌ر دروستيه‌تى بيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا ، له كاتێكدا ئه‌م سه‌حابه به‌ڕێزه له به‌رامبه‌ر بيدعه‌دا زۆر توند بووه و يه‌كێك له ووته مه‌شهوره‌كانى ئه‌م سه‌حابه به‌ڕێزه بريتى يه له : (اِتَّبِعُوا وَلَا تَبْتَدِعُوا فَقَدْ كُفِيتُمْ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ) رواه أبو خيثم فى كتاب العلم وقال الشيخ الألبانى هذا إسناد صحيح . كتاب العلم ص 122. واته: شوێن كه‌وته‌بن ، بيدعه له (ديندا) دامه‌هێنن ، چونكه شوێن كوتنتان بۆ سوننه‌ت كيفايه‌ته وبه‌ستانه ، به‌ڕاستى هه‌موو شتێكى تازه له‌ديندا بيدعه‌يه وه گشت بيدعه‌يه‌كيش له ديندا گومڕاييه .
شوبهه‌ى سێ يه‌ميان : ده‌ڵێن وشه‌ى (كل) له فه‌رمووده‌ى (كلُّ بدعةٍ ضلالة ) به ماناى گشتيه‌تى نايێت ، واته گشت بيدعه‌يه‌ك له ديندا گومڕايى نيه ته‌نها هه‌ندێكى نه‌بێت به به‌ڵكه‌ى ئه‌م ئايه‌ته پيرۆزه كه خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت ((تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا)) [الأحقاف: 25] . واته : ئه‌و بايه‌ى كه خواى گه‌وره بۆ قه‌ومى عاد ناردى هه‌موو شتێكى به فه‌رمانى په‌روه‌دگار له‌ناو برد . ده‌ڵێن هه‌روه‌كو چۆن ووشه‌ى (كل) له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا به‌ماناى گشتيه‌تى نايه‌ت به‌هه‌مان شێوه له فه‌رمووده‌كه‌شدا به‌و مانايه نايێت .
وه‌ڵام :
ووشه‌ى (كل) له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌شدا هه‌ر به‌ماناى گشتيه‌تى دێت ، چونكه ئه‌م بايه گشت ئه‌و شتانه‌ى له‌ناوبرد كه په‌روه‌دگار فه‌رمانى پێكردبوو ، نه‌ك گشت شتى دونيا .
قسه‌ى زانايانى ته‌فسيريش هه‌ر به‌مشێوه‌يه يه :
بۆ نموونه : ئيمامى ئيبن جه‌رير له ته‌فسيره‌كه‌يدا (27/26/13) فه‌رموويه‌تى : (وإنما عنى بقوله: ((تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ ربها )) مما أرسلت بهلاكه ؛ لأنها لم تدمر هوداً ومن كان آمن به) اهـ. واته : ماناى (تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ ربها ) واته : گشت ئه‌و شتانه‌ى كه ئه‌و بايه بۆ له‌ناوچوونيان نێردرا بوو به‌فرمانى خا له‌ناو چوو ، چونكه ئه‌م بايه پێغه‌مبه‌ر هود و ئه‌و كه‌سانه‌ى باوه‌ڕيان پێهێنابوو له‌ناوى نه‌بردن ، به‌ڵكو گشت شته‌كانى تر له‌ناو چوو كه خواى گه‌وره فرمانى له‌ناوچوونى به بايه‌كه كردبوو .
وه ئيمامى قرتبى له ته‌فسيره‌كه‌يدا (206/16) فه‌رموويه‌تى : (أى كل شيءٍ مرت عليه من رجال عادٍ وأموالها) . واته : گشت ئه‌و شتانه‌ى كه ئه‌م بايه به‌سه‌ريان دا ڕۆيشت له قه‌ومى عادو ماڵ وسامانيان له‌ناوچوون . وه هه‌روه‌ها له‌هيچ فه‌رمووده‌يه‌كى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌هاتووه ووشه‌ى (كل بدعة ضلالة) تايبه‌ت بكات به بيدعه‌ى (سَيِّئَة) ، بۆيه ده‌ڵيين فه‌رمووده‌ى (كل بدعة ضلالة) هه‌موو بيدعه‌يه‌ك له‌ديندا ده‌گرێته‌وه به‌بێ جياوازى .
شوبهه‌ى چواره‌م : لێكدانه‌وه‌و تێگه‌يشتنيان بۆ قسه‌ى ئيمامى عومه‌رى كوڕى خه‌تتاب (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) كه فه‌رموويه‌تى : (نعمت البدعة هذه) رواه البخارى .
وه‌ڵام : ئه‌گه‌ر بڵێن ئه‌م قسه‌يه‌ى ئيمامى عومه‌ر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) به‌ماناى دروستيه‌تى داهێنان وبيدعه‌ى حه‌سه‌نه له ديندا دێت ، ئه‌وه نابێت پێچه‌وانه‌ى فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) بێت كه فه‌رموويه‌تى (كلُّ بدعةٍ ضلالة وكل ضلالة فى النار ) ،چونكه قسه‌ى هيچ كه‌سێك دژ به فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) وه‌رناگيرێت ، عبدالله ى كوڕى عه‌باس ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت فه‌رموويه‌تى : (يوشِك أن تنزل عليكم حجارةٌ من السماء ، أقول : قال رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) ، وتقولون : قال أبو بكر وعمر؟! .) أخرجه أحمد (1/337) , والخطيب فى "الفقيه والمتفقه" (1/145) , وابن عبد البر فى "جامع بيان العلم وفضله" (2/239) , وابن حزم فى "حجة الوداع" (ص 268- 269) . واته : نزيكه له ئاسمانه‌وه به‌ردتان به‌سه‌ردا ببارێت ، چونكه من ده‌ڵێم پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت كه‌چى ئێوه ده‌ڵێن ئه‌بوبه‌كرو عومه‌ر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) وا ده‌ڵێن .
2 ـ عومه‌رى كوڕى خه‌تتاب له كاتێكدا ئه‌م قسه‌يه‌ى فه‌رموو كاتێك موسڵمانان له مزگه‌وت كۆبوونه‌وه بۆ نوێژى ته‌راويح له‌دواى ئيمامێك ، وه نوێژى ته‌راويح به‌جامه‌عه‌ت بيدعه نيه له شه‌ريعه‌تتدا ، به‌ڵكو له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوايه ( صلی الله علیه وسلم ) ، چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌ره‌تاى مانگى ره‌مه‌زاندا سێ شه‌و نوێژى ته‌راويحى بۆ موسڵمانان كرد ، وه فه‌رموويه‌تى : (مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ ) صحيح ـ ((صحيح أبى داود)) (1245). واته : هه‌ركه‌سێك له دواى ئيمام له مزگه‌وت به‌جه‌ماعه‌ت نوێژى ته‌راويح بكات تا ئيمام گشت ركه‌عه‌ته‌كان ده‌كات و ته‌واو ده‌بێت ئه‌وه به ئه‌ندازه‌ى شه‌ونوێژێك پاداشتى بۆ ده‌نوسرێت . ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌به‌ر مه‌ترسى فه‌رز و واجب بوونى له‌سه‌ر موسڵمانان چيتر ئه‌م پێش نوێژى بۆ نه‌كردن ، هه‌تا سه‌رده‌مى ئيمامى عومه‌ر ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت موسڵمانان به جه‌ماعه‌ت له مزگه‌وت نوێژى ته‌راويحيان نه‌كرد ، دواتر ئه‌نجامدانى ئه‌م نوێژه له سه‌رده‌مى ئيمامى عومه‌ر به به‌راورد به تێپه‌ڕبوونى ماوه‌ى نێوان خه‌لافه‌تى ئه‌بوبه‌كر ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت شتێكى تازه‌و نوێ بوو بۆيه ئيمامى عومه‌ر فه‌رمووى : (نعمت البدعة هذه) ، زانايان ده‌ڵێن ووشه‌ى بيدعه لێره‌دا به‌ماناى بيدعه‌ى زمانه‌وانى دێت نه‌ك بيدعه‌ى شه‌رعى .
3 ـ مه‌به‌ستى ئيمامى عومه‌ر بيدعه‌ى زمانه‌وانى بووه نه‌ك بيدعه‌ى شه‌رعى ، ئيمامى ئيبن كه‌سير له ته‌فسيرى ئايه‌تى 117 سوره‌تى البقره فه‌رموويه‌تى : البدعة على قسمين : تارة تكون بدعة شرعية ؛ كقوله : (كل محدثةٍ بدعة ، وكل بدعةٍ ضلالة) وتارة تكون بدعة لغوية ؛ كقول أمير المؤمنين عمر بن الخطاب عن جمعه إياهم على صلاة التراويح واستمرارِهم : "نعمت البدعة هذه" . واته : بيدعه ده‌بێت به دوو جۆره‌وه : هه‌ندێ جار بيدعه ده‌بێت به بيدعه له شه‌رعدا ، وه‌ك فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) كه ده‌فه‌رمووێت (كل محدثةٍ بدعة ، وكل بدعةٍ ضلالة). واته : گشت شتێكى تازه و نوێ له‌ديندا داهێنراوه ، وه گشت داهێنراوێكيش له ديندا گومڕاييه ، وه هه‌ندێكجار بيدعه ده‌بێت به بيدعه‌ى زمانه‌وانى وه‌كو فه‌رمووده‌ى پێشه‌واى باوه‌ڕداران ئيمامى عومه‌ر كاتێك موسڵمانانى له مزگه‌وتتدا به‌دواى ئيمامێك بۆ ئه‌نجامدانى نوێژى ته‌راويح كۆكرده‌وه‌و فه‌رمووى : چاكتريت داهێنراو ئه‌وه‌يه .
ـ شوبهه‌ى پێنجه‌ميان : لێكدانه‌وه‌و تێگه‌يشتنيان بۆ ئه‌م ئايه‌ته‌ى خواى گه‌وره كه له قورئانى پيرۆز دا ده‌فه‌رموێت : ((وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ)) [الحديد: 27]. واته : گاوره‌كان گۆشه‌گيرى و ڕه‌به‌نيان داهێنا و كرديانه پيشه‌ى خۆيان بێ ئه‌وه‌ى له سه‌رمان فه‌رزكردبن ، له‌م داهێنراوه‌دا مه‌به‌ستيان ڕه‌زامه‌ندى خواى گه‌وره بوو ، كه‌چى له گه‌ڵ داهێنانى ئه‌م كاره‌شياندا نه‌يانتوانى چاودێرى بكه‌ن و له‌سه‌رى به‌رده‌وام بن .
- له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى تێدا نيه له‌سه‌ر دروستيه‌تى بيدعه له ديندا ، ده‌بينين گاوره‌كان شتێكيان له ديندا داهێنا به مه‌به‌ستى نزيك بوونه‌وه له خواى گه‌وره ، له كاتێكدا كه خواى گه‌وره ئه‌و كاره‌ى له‌سه‌ردا فه‌رز نه‌كردبوون ، بۆيه وه‌ك سه‌رزه‌نشت كردنێك خواى گه‌وره لۆمه‌يان ده‌كات وده‌فه‌رمووێت له گه‌ڵ هه‌ڵه له داهێنانه‌كه‌ياندا كه‌چى له‌سه‌رى نه‌ڕۆيشتن و به‌رده‌وام نه‌بوون وچاودێريان نه‌كرد ، ئه‌م چاودێرى نه‌كردنه‌ش هه‌ر بۆ سه‌رزه‌نشت كردنيان خواى گه‌وره باسيان ده‌كات . هه‌روه‌ها ئه‌م ئايه‌ته باسى شه‌رعى قه‌ومانى پێش ئێمه ده‌كات كه گاوره‌كان بوون ، بۆيه ئه‌گه‌ر ئه‌و ئايه‌ته پيرۆزه به‌ڵگه‌ش بوايه بۆ بيدعه‌ى حه‌سه‌نه ئه‌وه له سه‌رمان فه‌رز نه ده‌بوو كه كرده‌وه‌ى پێ بكه‌ين ، چونكه ئه‌م حوكمه پێچه‌وانه‌ى ئه‌و ئايه‌ت وحه‌ديسانه‌يه كه له شه‌ريعه‌تى ئيسلامدا باس له حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا ده‌كه‌ن ، زانايان فه‌رموويانه هه‌ر شتێك له شه‌رعى جوله‌كه‌و گاوره‌كان پێچه‌وانه‌ى شه‌رعى ئيسلام بێت ئه‌وه ڕه‌تكراوه‌يه .
شوبهه‌ى شه‌شه‌ميان : كۆكردنه‌وه‌ى قورئانى پيرۆز له دواى وه‌فات بوونى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ).
وه‌ڵام :
1ـ قورئانى پيرۆز تا پێغه‌مبه‌رى خواى ( صلی الله علیه وسلم ) له ژياندا بوو هه‌ر داده‌به‌زى ، بۆيه ڕێگرێك هه‌بوو له كۆكردنه‌وه‌ى هه‌موو ئايه‌ت وسوره‌ته‌كان له نێو دوو به‌رگدا ، ڕێگريه‌كه‌ش بريتى بوو له به‌رده‌وامى دابه‌زينى ئايه‌ت وسوره‌ته‌كانى قورئان به‌سه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوادا ( صلی الله علیه وسلم ) ، بۆيه كاتێك پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) وه‌فاتى كرد ڕێگريه‌كه نه‌ما چونكه وه‌حى نه‌ما و كۆتايى به دابه‌زينى قورئان هات ، ئينجا بۆ پاراستنى قورئانى پيرۆز گشت ئايه‌ت وسوره‌ته‌كان كۆكرانه‌وه .
2 ـ كۆكردنه‌وه‌ى قورئان بريتى يه له جێ به جێبوونى ئه‌و وه‌عده‌ى خواى گه‌وره كه به‌ڵينى داوه به پاراستنى قورئان هه‌روه‌ك خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت : (إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ) [القيامة: 17]. واته : به‌ڕاستى (كۆكردنه‌وه ) و له‌به‌ركردنى و ئيسپاتى خوێندنه‌وه‌ى له‌سه‌ر زمانت له‌سه‌ر ئێمه‌يه .
كۆكردنه‌وه‌ى قورئان وه‌سيله‌يه‌كه بۆ پاراستنى قورئان ، هه‌ر بۆيه له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) قورئانى پيرۆز له‌سه‌ر دارو به‌ردو پێست نوسرابووه‌وه ، وه زۆرێك له سه‌حابه له‌به‌ريان بوو ، ئه‌م نوسين و ده‌رخ كردنه له‌و كاتيشدا وه‌سيله‌يه‌كى شه‌رعى بوو بۆ پاراستنى قورئان ، پيغه‌مبه‌رى خواى ( صلی الله علیه وسلم ) له ژيانيدا فه‌رمانى به نوسينه‌وه‌ى ئايه‌ته‌كانى قورئان ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ى بپارێزرێت ووون نه‌بێت ، بۆيه له‌دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) چيتر قورئان دانه‌به‌زى وئه‌و هاوه‌ڵانه‌ى كه قورئانيشيان له‌به‌ربوو يه‌ك به‌دواى يه‌ك ده‌مردن يان شه‌هيد ده‌بوون ، ئينجا هه‌ر بۆ پاراستنى قورئانى پيرۆز هاوه‌ڵان په‌نايان برد بۆ وه‌سيله‌يه‌كى تر كه ئه‌ويش كۆكردنه‌وه‌ى گشت ئايه‌ت و سوره‌ته‌كانى قورئانى پيرۆز بوو به‌يه‌كه‌وه .
3ـ هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) گشتيان يه‌كده‌نگ بوون له‌سه‌ر كۆكردنه‌وه‌ى قورئانى پيرۆز ، وه بێگومان هاوه‌لاِن له‌سه‌ر شتێك يه‌كده‌نگ نابن كه ناشه‌رعى وگومڕايى بێت ، چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى (لَا تَجْتَمِعُ أُمَّتِى عَلَى ضَلَالَةٍ ) رواه الترمذى ، سلسلة الأحاديث الصحيحة : 4/13 . واته : ئوممه‌ته‌كه‌م (واته گشت هاوه‌ڵان يان گشت موسڵمانان به بێ جياوازى ) كۆ نابنه‌وه له‌سه‌ر شتێك كه گومڕايى وناشه‌رعى بێت. بۆيه كۆكردنه‌وه‌ى قورئان هه‌ڵه نيه‌و دروسته چونكه كۆده‌نگى له‌سه‌ربووه ، به‌ڵام بيدعه له ديندا هه‌ڵه‌يه‌و ناشه‌رعيه چونكه كۆده‌نگى موسڵمانانى له‌سه‌ر نيه وبگره چه‌ندين به‌ڵگه‌ى ئايه‌ت وفه‌رمووده‌ى له‌سه‌ره كه حه‌ڕامه .
4 ـ كۆكردنه‌وه‌ى قورئان هۆكارێك بوو بۆ يه‌كڕيزى موسڵمانان ودوور خستنه‌وه‌و ناكۆكيان له قرائه‌ته جياوازه‌كانى قورئانى پيرۆز ، بێگومان بنچينه‌يه‌ك له بنچينه‌كانى زانستى قه‌واعيدى ئوسولى بريتى يه له دوورخستنه‌وه‌ى مه‌فسه‌ده وداخستنى ده‌رگاكانى شه‌ڕ ، ئه‌م بنچينه‌يه له قورئان وسوننه‌ت سه‌رچاوه‌ى گرتووه‌وده‌رهێنرداوه ، له دواى وه‌فاتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌ر جياوازى قيرائه‌ته‌كانى قورئانى پيرۆز نزيك بوو ناكۆكى بكه‌وێته نێوان هاوه‌ڵان ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت بۆدوورخستنه‌وه‌ى ئه‌و مه‌فسه‌ده‌يه‌و داخستنى ئه‌و ده‌رگايه (در المفاسد ) هه‌ستان به كۆكردنه‌وه‌ى قورئانى پيرۆز به شێوه‌يه‌ك كه موسڵمانان هه‌موويان له‌سه‌رى هاوڕاو كۆك بوون بۆئه‌وه‌ى دوور بن له ته‌فره‌قه‌و ناكۆكى .
شوبهه‌ى حه‌وته‌ميان : زيادكردنى بانگى يه‌كه‌م له ڕۆژى جومعه‌دا له لايه‌ن ئيمامى عوسمانه‌وه ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت .
وه‌ڵام :
1 - ئيمامى عوسمان ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ئه‌م بانگه‌ى بۆ به‌رژه‌وه‌نديه‌كى شه‌رعى بوو كه له‌و كاته‌دا موسڵمانان پێويستيان پێبوو ، به‌ڵام موسڵمانانى سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) پێويستيان پێ نه‌بوو ، ئه‌م مه‌سله‌حه‌ته‌ش بريتى بوو له زۆربوونى خه‌ڵك و زۆربوونى خانوو و دووربوونيان له مزگه‌وتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) بۆ ئه‌وه‌ى موسڵمانان نوێژو ووتارى جومعه‌يان له‌ده‌ست نه‌چێت بۆ ئه‌مه‌ش موسڵمانێكى ده‌نارد بۆ بازاڕ تا له‌وێ بانگ بدات بۆ ئاگاداركردنه‌وه و خۆ ئاماده‌ركردن وپێشوازيكردنيان له نويژى جومعه (دياره له‌وكاتيشدا مايك وسه‌ماعه نه‌بووه ) ، بۆيه زانايان فه‌رموويانه ئه‌وه له بابى مه‌سله‌حه‌ى مورسه‌له‌يه ، نه‌ك له بابى بيدعه بێت ، مه‌سله‌حه‌ى مورسه‌له له لاى زانايانى ئوسولى بريتى يه له : ئه‌نجامدانى كارێك كه له شه‌ريعه‌تى ئيسلامدا ڕه‌تكراوه‌و به خراپ دانه‌نرابێت ، وه هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى ڕوون وئاشكراشى له‌سه‌ر نه‌بێت ، به‌ڵام مه‌به‌ستێك له مه‌به‌سته‌كانى شه‌ريعه‌تى ئيسلامى پێ جێبه‌جێده‌كرێت .
جياوازى له نێوان مه‌سله‌حه‌ى مورسه‌له‌و بيدعه ئه‌وه‌يه ، مه‌سله‌حه واته ئه‌نجامدانى كارێك كه هاوه‌ڵانى پيغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) پێويستيان پێ نه‌بووبێت ، وه‌كو جه‌معى قورئان ، وه بانگى يه‌كه‌مى ڕۆژى جومعه و زانستى نه‌حو و سه‌رف وته‌جويد هتد ، به‌ڵام بيدعه واته ئه‌نجامدانى كارێك كه پێغه‌مبه‌رى خواو ( صلی الله علیه وسلم ) هاوه‌ڵانى ڕه‌زاى خواى گه‌وريان لێبێت پێويستيان پێ بووبێت به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌يانكردبێت ، بۆيه مادام ئه‌وان پێويستيان به شتێك بووبێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌يان كردبێت ئينجا خه‌ڵكانێك ئه‌مرۆ بێن بيكه‌ن ئه‌وه به‌ڵگه‌يه كه ئه‌و كاره بيدعه‌يه‌و حه‌ڕامه ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر شتێك ئه‌وان پێويستيان پێ نه‌بووبێت كه‌چى له‌دواى ئه‌وان زيادكرابێت ئه‌وه بيدعه نيه .
2ـ ئيمامى عوسمان يه‌كێكه له خوله‌فاى ڕاشدين ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانى كردووه به شوێنكه‌وتنيان ، فه‌رموويه‌تى : ( فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِى وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ»((الصحيحة)) (937 و 3007) واته : ده‌ست بگرن به‌سوننه‌تى من وسوننه‌تى جێنشينه هيدايه‌تدراوه‌كان (أبوبكر وعمر و عثمان و على رضى الله عنهم) ، ده‌ستى پێوه بگرن وبه‌ددانى خڕێنه‌ى دوواوه توند قه‌پى پێوه بگرن وبه‌رى نه‌ده‌ن ، وه وشيار بن له گشت شتێكى تازه‌و نوێ له ديندا (كه‌به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت) ، چونكه هه‌موو شتێكى تازه‌و نوێ كه له ديندا داهێنراوو بيدعه‌يه ، وه‌گشت بيدعه‌يه‌كيش له ديندا گومڕاييه .
شوبهه‌ى هه‌شته‌ميان : ده‌ڵێن ئه‌نجام نه‌دان و وازهێنانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له كارێكى چاك به‌ڵگه نيه له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى ئه‌م كاره .
وه‌ڵام :
1ـ فه‌رمووده‌ى ئه‌و سێ كه‌سه‌ى هاتنه ماڵى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پرسيارى چۆنيه‌تى عيباده‌ته‌كانى پێغه‌مبه‌ريان ( صلی الله علیه وسلم ) له خێزانه‌كانى كرد ، كاتێك هه‌واڵه‌كه‌يان پێدرا عيباده‌ته‌كانى پێغه‌مبه‌ريان ( صلی الله علیه وسلم ) به‌زۆر نه‌زانى بۆيه هه‌ريه‌ك له‌و سێ نه‌فه‌ره بڕيارياندا به ئه‌نجامدانى كارێك كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ته‌ركى كردبوو وه‌كو شه‌ونوێژكردن به بيِ نوستن ، به‌ڕۆژووبوونى گشت ڕۆژه‌كانى ساڵ به‌بێ پچڕان ، وازهێنان له ژن هێنان ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئينكارى لێكردن و كاره‌كه‌يانى به‌و شێوازه به‌چاك نه‌زانى له كۆتايى فه‌رمووده‌كه‌دا پێيان ده‌فه‌رموێت (من رغب عن سنتى فليس منى ) . واته : هه‌ركه‌سێك له‌ڕێباز و سوننه‌تى من لابدات و بێ پێويست بێت لێى ئه‌وه له‌من نيه .
2ـ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : « مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ » البخارى : 20 ، ومسلم: 4590. واته: هه‌ر كه‌سێك كرده‌وه‌يه‌ك (به‌ناوى دين) بكات ، ئه‌م كرده‌وه‌يه فرمانى ئێمه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت ئه‌وه ڕه‌ت كراوه‌يه .
ئيمامى حافزى ئيبن ره‌جه‌ب له كتابى : (فضل علم السلف) ص 31) فه‌رموويه‌تى : ئه‌و شتانه‌ى كه پێشينه چاكه‌كان كۆكن له‌سه‌ر وازهێنانى دروست نيه كرده‌وه‌يان پێبكرێت ، چونكه ئه‌وان وازيان لێ نه‌هێناوه به‌بێ زانست به‌ڵكو به‌زانسته‌وه زانيويانه ئه‌م شته كارى پێناكرێت ، نموونه بۆ نه‌كردن و وازهێنان وه‌ك بانگدان بۆ نوێژى جه‌ژن يان نوێژى جه‌نازه يان نوێژى باران بارين ، خۆى له ئه‌سڵدا بانگدان عيباده‌تێكه له عيباده‌ته‌كان به‌ڵام له‌كاتى نوێژى جه‌ژن و باران و جه‌نازه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) و هاوه‌ڵانى ئه‌نجاميان نه‌داوه‌و وازيان لێهێناوه ، وازهێنانيان له بانگدان له‌و سێ كاته‌دا سوننه و واجبه بۆ موسڵمانان شوێن پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بكه‌ون وشتێك نه‌كه‌ن كه ئه‌و نه‌يكردبێت .
شوبهه‌ى نۆيه‌ميان : ده‌ڵێن هه‌ندێك له هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) چه‌ند كارو عيباده‌تێكيان كردووه له كاتێكدا كه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) دانى پێداناوه‌و ئينكارى نه‌كردوون ، وه‌كو چيڕۆكى خوبه‌يبى كوڕى عه‌ديى كه له سه‌حيح بوخاريدا هاتووه كاتێك موشريه‌كه‌كان ويستيان بيكوژن داواى لێكردن كه وازى لێبهێنن بۆ ئه‌وه‌ى پێش كوشتنى دوو ركه‌عه‌ت نوێژ بكات ئه‌وه بوو ڕێگه‌يان پيداو ئه‌ويش كردى ، وه هه‌روه‌ها بيلالى حه‌به‌شى له‌دواى گشت ده‌ستنوێژ شوشتنێك دوو ركه‌عه‌ت نوێژى سوننه‌تى ده‌كرد بێ ئه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئاگاى لێبێت ، به‌ڵام كاتێك پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بيلال له خه‌ودا ده‌بينێت له به‌هه‌شتدا ده‌نگى پێيه‌كانى دێت كاتێك به‌خه‌به‌ردێته‌وه پێى ده‌فه‌رموێت ئه‌ى بيلال تۆ چ كارێكت كردووه من گوێم له ده‌نگى نه‌عله‌كانى تۆ بوو له به‌هه‌شت ؟ بيلال وتى ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ر چه‌ندجار ده‌ستنوێژ هه‌ڵگرم دوو ركه‌عه‌ت نوێژ ده‌كه‌م ، ئينجا پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ئيقرارى له‌سه‌ر ده‌كا وده‌فه‌رموێت دياره به‌هۆى ئه‌وه‌وه بووه . ده‌ڵێن ئه‌م كردارامه به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر داهێنانى عيبادات له ديندا ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌شيكردبێت .
وه‌ڵام:
پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئيقرارى به كردارى ئه‌م سه‌حابه به‌ڕێزانه كردووه‌و نه‌هى لێ نه‌كردوون ، وه ئه‌م كارانه‌يان له‌كات و سه‌رده‌مى ژيانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) كردووه‌و ئه‌نجامداوه نه‌ك له‌دواى وه‌فات بوونى ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئينكارى له نوێژى خوبه‌يب وبيلال نه‌كرد به‌ڵام ده‌بينين پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئيقرارى له‌سه‌ر هه‌ندێك له كرده‌وه‌كانى سه‌حابه به‌ڕێزه‌كان نه‌كردووه ، بۆ نموونه به‌رائى كوڕى عازب كاتێك هه‌ڵه ده‌كات له خوێندنى ئه‌و دوعايه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فێرى كردبوو ، به‌رائى كوڕى عازب له‌دوعاكه‌دا له‌جياتى ووشه‌ى (وبنبيك الذي أرسلت) ئه‌ى ووت :( وبرسولك الذى أرسلت) ووشه‌ى نه‌بى ده‌كرد به‌ره‌سول ، بۆيه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بۆى راست كرده‌وه‌و پێى فه‌رموو نه‌خێر ئاوا نيه بڵى : (وبنبيك الذى أرسلت) رواه البخارى ومسلم . هه‌روه‌ها ئيقرارى له‌سه‌ر كردارى عوسمانى كوڕى مه‌زعون نه‌كرد كاتێك ويستى واز له ژن هێنان بێنێت ، وه ئيقرارى له‌سه‌ر كردارى ئه‌و سێ هاوه‌ڵانه‌ش نه‌كرد كاتێك يه‌كيان ووتى هيچ شه‌وێك ناخه‌وم به‌رده‌وام نوێژ ده‌كه‌م و ئه‌ويتر وتى گشت ڕۆژه‌كانى ساڵ به‌بێ شكاندن به ڕۆژوو ده‌بم و ئه‌ويتر وتى واز له ژنهێنان دێنم .
كه‌واته هه‌ر عيباده‌تێك پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌رده‌مى خۆيدا ئيقرارى له سه‌ركردبێت وپيێ ڕازى بووبێت ئه‌وه بۆ ئێمه سوونه‌ته به ئيقرارى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌ك به كردارى هاوه‌ڵه به‌ڕێزه‌كه .
ئيمامى قه‌سته‌لانى له كتابى (ارشادالسارى) 156/5 فه‌رموويه‌تى : ئه‌و دوو ركه‌عه‌ت نوێژه‌ى خوبه‌يب كردى بوو به‌سوننه‌ت چونكه له كاتى له ژياندابوونى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌م كاره كراووه‌و پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به چاكى داناوه .
نموونه بۆ هه‌ندێك بيدعه‌ى به‌ر بڵاو
1- ئاهه‌نگ گێڕان به بۆنه‌ى له دايك بوونى پێغه‌مبه‌رى خودا ( صلی الله علیه وسلم ) كه پێى ده‌ڵێن : (مه‌ولود) .
2- قنوت خوێندن له نوێژى به‌يانى به به‌رده‌وامى .
3- دوو ركه‌عه‌ت سوننه‌ت پێش ووتارى هه‌ينى له ڕۆژى هه‌ينى دا(ئه‌وه‌ى خوڵكى بويه‌كه‌وه هه‌ڵده‌ستن بۆ ئه‌نجامدانى ) .
4 - قورئان خوێندن له‌سه‌ر مكبره (بڵيندگۆ) له شه‌و و ڕۆژى هه‌ينى دا له‌مزگه‌وت .
5 - زيكركردن و سه‌ڵاوات دان له‌سه‌ر مكبره (بڵيندگۆ) له شه‌وى هه‌ينى دا كه پێى ده‌ڵێن (سه‌ڵاكردن) يان (كه‌باركردن) .
6 - دووباره كردنه‌وه‌ى نوێژى نيوه‌ڕۆ له دواى نوێژى هه‌ينى دا .
7 - دوعا كردنى بانگ بێژ به ده‌نگى به‌رز له ڕۆژى هه‌ينى دا .
8 - ده‌ست به‌رزكردنه‌وه‌ى خه‌ڵكى له‌كاتى دوعاكردنى ووتاربيژ له ڕۆژى هه‌ينى دا .
9 - زيكركردن به ته‌سبيح يان به ده‌ستى چه‌پ .
10 - زيكركردن ته‌نها به ووشه‌ى (الله) يان ووشه‌ى (آه ، آه ، آه) يان (هو ، هو) .
11 - زيكركردن به كۆمه‌ڵ له دواى نوێژه فه‌ڕزه‌كان و هه‌ڵبڕينى ده‌نگى به‌رز له‌لايه‌ن بانگ بێژه‌وه .
12 - زيكركردن له نێوان بانگ و قامه‌ت ، (ته‌سبيحات كردن پێش نوێژه فه‌ڕزه‌كان) .
13 - ته‌وقه كردن له دواى نوێژه فه‌ڕزه‌كان به به‌رده‌وامى وه وتنى (تقبل الله).
14 - زيكركردن له نێوان نوێژى ته‌راويح .
15 - مل بادان له‌كاتى زيكركردن دا .
16 - ووتنى (124000) صه‌له‌وات له‌سه‌ر ديدارى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) چ ى+ .
17 - فاتيحه خوێندن له ته‌عزيه يان له گۆرستان بۆ مردوو .
18 - ته‌لقيندانى مردوو له گۆڕستان له لايه‌ن مامۆستاى ئاينى .
19 - كۆبوونه‌وه‌و دانيشتن بۆ ته‌عزيه له مزگه‌وت يان له غه‌يرى مزگه‌وت . زاد المعاد ( 1/ 304) و إصلاح المساجد من البدع والعوائد للقاسمى ( 180 – 181) .
20 - قورئان خوێندن بۆ مردوو له مزگه‌وت يان له گۆرستان له لايه‌ن قورئان خوێنێكه‌وه .
21 - نيه‌ت هێنان به زمان بۆ نوێژو ڕۆژو گرتن .
22 - مه‌سح كردنى ده‌م و چاو له دواى دوعا كردن .
23 - مه‌سح كردن و فوو كردن به لاشه له‌دواى خوێندنى ئايه‌تى كورسى له‌دواى نوێژه فه‌ڕزه‌كان .
24 - خوێندنى سوڕه‌تى (يس) له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ى خه‌ريكه بمرێت .
25 - تايبه‌ت كردنى دوعا كردن له دواى نوێژه فه‌ڕزه‌كان به به‌رده‌وامى.
26 - قورئان خوێندن له نێوان ته‌كبيره‌كانى ڕۆژى جه‌ژن .
27 - ووتنى (الصلاة جامعة) له لايه‌ن ئيمامه‌وه پێش نوێژى جه‌ژن .
28 - بانگ و قامه‌ت كردن پێش نوێژى جه‌ژن .
29 - ووتنى (الإمساك ) له‌كاتى پارشێو كردنى ڕه‌مه‌زاندا .
30 - گۆرانى و مۆسيقاى سۆفى و حزبه ئيسلاميه‌كان .
31 - ده‌ف لێدان جگه له كاتى جه‌ژن وه كاتى ماره بڕين وه كاتى هاتنه‌وه‌ى كه‌سێك له‌سه‌فه‌ر ، وه‌ئه‌مه‌ش تايبه‌ته به ئافره‌تان .
32 - حيزبايه‌تى .
33 - شمشێر له خۆ دان و گڵاس خواردن و هه‌ڵپه‌ڕين به ناوى دينه‌وه.
34 - ته‌وسل كردن به پێغه‌مبه‌ران و پياوچاكان وه‌كو بڵێيت: خودايه بۆ خاترى پێغه‌مبه‌ر لێم خۆش به.
35 - سه‌ڵه‌وات دان له‌كاتى ته‌وقه‌كردن دا . (فه‌رمووده‌ى لاوازى له‌سه‌ره كرده‌وه كردنيش به فه‌رمووده‌ى لاواز بيدعه‌يه‌و دروست نيه) .
36 - ووتنى (اَقَامَهَا اللهُ وَاَدَامَهَا) له‌و كاته‌ى بانگ بێژ ده‌ڵێت (قد قامت الصلاة) .
37 - په‌نجه هێنان به هه‌ردوو چاو له‌كاتى بيستنى بانگ كاتێك بانگ بێژ ده‌ڵێت : أشهد أن محمدا رسول الله .
38 - ووتنى (صَدَقْتَ وَبَرَرْتَ) له‌و كاته‌ى بانگ بێژ ده‌ڵێت (الصلاة خير من النوم) .
39 - صه‌ڵه‌وات دان و هه‌ديه كردنى فاتيحه له دواى بانگدان له‌لايه‌ن بانگ بێژه‌وه به‌ده‌نگى به‌رز له‌سه‌ر بڵيند گۆ .
ئامادەكردنی مامۆستا : هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى
حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا پێناسه‌ى (بيدعه) له زمانه‌وانى و شه‌رعدا
Reviewed by سه‌ردێر
on
01 أكتوبر
Rating:
Reviewed by سه‌ردێر
on
01 أكتوبر
Rating:
- حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا پێناسه‌ى (بيدعه) له زمانه‌وانى و شه‌رعدا
- تاوانهکان
- 01 أكتوبر
-
جار بلاوکراوهتهوه
تقييمات المشاركة : حه‌ڕاميه‌تى بيدعه له ديندا پێناسه‌ى (بيدعه) له زمانه‌وانى و شه‌رعدا
9 على 10 مرتكز على 10 تقييمات. 9 تقييمات القراء.
ليست هناك تعليقات: