تەبابونی هۆرمۆنی لەسەرەتای سورەتی (مریم) دا ..له‌ قورئاندا

خوای گەورە لە سەرەتای سورەتی (مریم)دا دەفەرموێت: [{كهيعص (1) ذِكْرُ رَحْمَتِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَڕيَّا (2) إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا (3) قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْبًا وَلَمْ

أَكُنْ بِدُعَائِكَ رَبِّ شَقِيًّا (4) وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِنْ وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا (5) يَڕثُنِي وَيَڕثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا (6) يَا زَكَڕيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَى لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا (7) قَالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا وَقَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَڕ عِتِيًّا (8)} [مريم ] ، مانای ئەم چەند ئایەتە بەم جۆرەیە: كهیعص (چەند پیتێكن خوا زاناترە بە ماناكانیان)... (ئەم باسە ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه‌ وسلم) باسی ڕەحمەتی پەروەردگارتە، دەربارەی بەندەی خۆی زەكەریا... كاتێك لە (پەرستگای خۆیدا) هانا و هاواری برد بۆ پەروەردگاری بە پەنهانی... وتی: پەروەردگارا! من ئێسكەكانم لاوازبوون و قژی سەرم هەر هەمووی سپێتی دایگرتووە، من هەرگیز لە دوعا و پاڕانەوەم لە زاتی تۆ نائومێد نەبووم. من دەترسم خزم و خوێشان و عەشرەت دوای (وەفاتی) من سەرگەردان بن. (خۆت دەزانیت) خێزانەكەشم نەزۆكە، بەڵكو لە بەخششی خۆت بەهرەوەرم بكەیت و (منداڵێكم) پێببەخشیت كە بتوانێت جێگای من بگرێتەوە تا ببێتە جێنشینی من و جێنشینی نەوەی یەعقوب، هەروەها پەروەردگارا بیكە بەكەسێكی وا كە تۆش و بەندەكانیشت لێی ڕازیبن (خوای گەورە نزای گیرا كرد و فەرموی) ئەی زەكەریا ئێمە مژدەت دەدەینێ بەوەی كوڕێكت پێدەبەخشین و ناویشی (یەحیا)یە، پێش ئەو كەسمان هاوناوی ئەو نەكردووە... (زەكەریا) وتی: پەروەردگارا چۆن كوڕم پێدەبەخشیت، لەكاتێكدا هاوسەرەكەم نەزۆكە و منیش گەیشتومەتە ئەوپەڕی پیری و پەككەوتەیی.لەم هەشت ئایەتەدا چەند نیشانەیەكی پزیشكی باسكراوە كە لەیەك پیاودا كۆبوونەتەوە، ئەوانیش: لاوازی ئێسك، ترس، پیری و پەككەوتەیی، ئەم نیشانانە لەنێوان نیشانەكانی تری پیریدا وەك (لاوازی بینین و بیستن و یادەوەری و ماسولكەكان و كەمخەوی و لەرزۆكی و كرژبوونی پێست و لەمانە) بەتایبەت هەڵبژێردراون تاكو ڕەكیزەكان پەیوەندی تەبایی هۆڕمۆنی بنوێنن، تاكو بەڵگە بن لەسەر داناییەكی نایاب بێژ لە هەڵبژاردندا، كە هەریەك لەو نیشانانە دەرئەنجامی گۆڕانێكن لە هۆڕمۆنێكی دیاریكراودا. لەم چەند دێڕەی داهاتوودا بەكورتی هۆكارەكانی دەركەوتنی ئەم نیشانانە ڕووندەكەینەوە: 1. لاوازی ئێسك (Osteoporosis): لاوازی ئێسك بەئاشكرا لای بەتەمەنەكان دەردەكەوێت، لەبەر دوو هۆ: یەكەمیان دابەزینی ئاستی هۆرمۆنی نێرینەیە (Testosteron)، كە هۆرمۆنێكە بەرپرسە لەچالاككردنی خانە پێكهێنەرەكانی ئێسك لە پیاودا. دووەمیان بەرزبوونەوەی ڕێژەی (كۆرتیزۆن) لە ئەنجامی دڵەڕاوكێ‌ و ڕاڕایی بەردەوامدا ئەمەش چالاكی خانە پێكهێنەرەكانی ئێسك لاواز دەكات و بواریش بۆ كاری خانە تێكشكێنەرەكانی ئێسك فراوان دەكات كە بەتێپەربوونی كات لاوازیی ئێسك ڕوودەدات.2. سەر سپی بوون: ئەم حاڵەتەش بەهۆی دوو فاكتەری سەرەكییەوە دروست دەبێت. یەكەمیان: دابەزینی هۆڕمۆنی ڕەنگكردن (MSH) لای بەتەمەنەكان. دووەمیان: بەرزبوونەوەی ڕێژەی (ئەدرینالین) لەخوێندا، لە ئەنجامی ڕاڕایی دەماری و ترس... تاقیكردنەوەكان سەلماندوویانە چالاكی دەمارەكۆئەندامی بەسۆز (Sympathatic Nervous System) دەبێتەهۆی موو سپی بوون، لێكۆڵەرەوەكان بڕوایان وایە ئەم حاڵەتە دەگەڕێتەوە بۆ ژەهراوی بوونی خانەكانی ڕەنگكردن (خلایا التلوین) بە ماددەی (ئەدرینالین) كە ئەم كۆئەندامە لەحاڵەتەكانی ڕاڕاییدا دەریدەدات. 3. لاوازی پیتێن (پەككەوتەیی): (خصوبە) لای پیاو خۆی لە بەرهەمهێنانی تۆوی نێرینە (سپێرم)دا خۆی دەنوێنێت، پەككەوتەیی یان لاوازی (خصوبە) پەیوەندی بەكۆمەڵە هۆكارێكی زۆرەوە هەیە، گرنگترینیان گۆڕانە هۆڕمۆنیەكانن كە لە لەشی مرۆڤدا ڕوودەدەن، لەوانە:أ. ئاستی هۆڕمۆنی نێرینەیی (Testosteron). ب. تێكچونی ئاستی هۆڕمۆنی ڕەنگكردن (MSH)... ئەم خاڵە خۆی لە خۆیدا گرنگە، كە زانا تایبەتمەندەكان دووپاتی دەكەنەوە خانەكانی (لیدیج) لە (گوندا) بەرهەمدێت بەتەواوی وەك ڕژێنی نوخامی (الغدە النخامیە)... لەم ساڵانەی دواییدا ئەوە سەلمێنرا بوونی ئەم هۆرمۆنە تەریب بە خانەكانی (سرتولی) (كە خانەی دروستكەری سپێرمن) كاردانەوەكەی زیاد دەكات بۆ هۆڕمۆنی ڕژێنی نوخامی (FSH) و پاشانیش هانیدەدات بۆ بەرهەمهێنانی سپێرم. بەم شێوەیە لە تەمەنی زۆردا، موویان سپی دەبێت و بەرهەمهێنانی (نوتفە) كەم دەبێتەوە، هەردوو حاڵەتەكەش بە یەك فاكتەرەوە بەستراون، ئەویش تێكچونی ئاستی هۆرمۆنی ڕەنگكردنە (MSH). ج. شوێنەواری سەلبی لە ئەنجامی ترس... بەشێوەیەكی یەكلاكراوە سەلمێنراوە كە هەڵچوون و ڕاڕاییەكان كاریگەری سەلبیان لەسەر توێكڵی مۆخ (قشرە المخ) هەیە.. ئەم كاریگەرییە سەلبیانە بۆ لەش دەگوێزرێنەوە، پاشان بۆ ڕژێنی نوخامی تاكو دەگاتە گون... ئەمەش بەرهەمهێنانی نوتفە لاواز دەكات، لەلایەكی ترەوە ترس دەبێتەهۆی كەڵەكەبوونی ئەمینیە یەكەمیەكان (اڵامینات اڵاحادیە) وەك (سیروتونین) لە گوندا كە ئاستی كارایی بۆریچكە مەنەوییەكان دادەبەزێنێت... لە لێكۆڵینەوەیەكدا كە لەسەر كۆمەڵە كەسێك ئەنجامدرا چاوەڕێی لەسێدارەدانیان دەكرد، تێبینی نوشوستیەكی ترسناك كرا لە بەرهەمهێنانی خانە مەنەوییەكان، هەتاكو گەیشتە سنووری نەمانی تەواو (عجز التام). لەڕووی سێیەمەوە ڕاڕایی درێژخایەن دەبێتەهۆی بەرهەمهێنانی بڕێكی زۆر لەكۆرتیزۆن كە كاریگەرییەكی دووری هەیە لەسەر دابەزاندنی بەرهەمهێنانی (نوتفە)، لەكاتێكدا تاقیكردنەوەكان سەلماندوویانە پێدانی بڕی (30 میلیگرام) لە (كۆرتیزۆن) لەڕۆژێكدا و بۆماوەی چوار هەفتە دەبێتەهۆی دابەزینێكی زۆر لەلای هەموو نەخۆشەكان لەئاستی بەرهەمهێنانی سپێرمەكاندا. د. كاریگەری ئاڵوگۆڕی نێوان ترس و پیربوون... لێكۆڵینەوەكان دەریانخستووە لای پیرە ئاساییەكان زیادەیەك هەیە لە دەردانی (ئەدرینالین)دا... ئەم زیادەیە ئەنجامی حاڵەتی ڕاڕایی نییە، بەڵكو وا لە كەسە بەتەمەنەكان دەكات زیاتر ئامادەباشی هەڵچوونی هەبێت كە زیاتر كاریگەر دەبن تەنانەت بەجوڵێنەرە سادەكانیش. لەلایەكی ترەوە ترس بەپێی خۆی دەردانی (ئەدرینالین) زیاددەكات، ئەمەش دەبێتەهۆی زیادكردنی بڕی (كۆلیسترۆڵ) لە خوێندا و ڕەقبوونی خوێنبەرەكان دەستپێدەكات و نیشانەكانی پیری دەردەكەون.بەم شێوەیە ڕاڕایی هاتنی پیری خێراتر دەكات، پیریش هەلی ڕوودانی ڕاڕایی زیاددەكات و ئەڵقەیەكی دواییەك دروستدەكات كە یەكتری پێكدێنن ڕووەو ئاڕاستەیەكی بەرزبونەوەیی و بەرەو زیادبوون.ئەم دوو فاكتەرە پێكەوە (ترس و پیری) هاوكاری یەكتری دەكەن لە دابەزاندنی ئاستی بەرهەمهێنانی (نوتفە).ئەم نیشانە باسكراوانە لە سورەتەكەدا لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی ئاستی هەردوو هۆڕمۆنی (كۆرتیزۆن) و یەكەی ئەمینیەوە و دابەزینی ئاستی هۆڕمۆنی نێرینەیی و هۆڕمۆنی ڕەنگكردن دەبێت.ئەم چوار هۆڕمۆنە بەو گۆڕانكاریانەشەوە كە باسكران، كاریگەری سەلبیان هەیە لەسەر كرداری بەرهەمهێنانی سپێرمەكان، لەگەڵ ئەوەش كەمبوونی یەكێك لەم فاكتەرانە بەسە بۆ وەستانی ئەم بەرهەمهێنانە، ئەی چۆن دەبێت ئەگەر هەر چوار فاكتەرەكە پێكەوە لەكەسێكدا كۆببنەوە لەژێر كاریگەرییەكی بەرەو زیادبوونی (تصاعدی) ئاڵوگۆڕی هەردوو هۆكاری پیری و ترس؟

 نووسينى /سه‌روه‌ر حسين //نووسينگه‌ى ته‌فسير ///